نشست اخیر شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره پرونده هستهای جمهوری اسلامی، بار دیگر نشان داد که این پرونده نهتنها از دستور کار دیپلماسی جهانی خارج نشده، بلکه به یکی از اصلیترین کانونهای تنش میان قدرتهای بزرگ تبدیل شده است. جلسهای که بهظاهر با هدف بررسی اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ برگزار شد، در عمل به صحنهای برای رویارویی مستقیم سیاسی، حقوقی و حتی گفتمانی میان ایالات متحده، جمهوری اسلامی و دیگر بازیگران مؤثر بینالمللی بدل شد.
در این نشست که روز سهشنبه دوم دیماه برابر با ۲۳ دسامبر برگزار شد، نماینده ایالات متحده با موضعی صریح و بدون ابهام، چارچوب جدید واشینگتن در قبال برنامه هستهای جمهوری اسلامی را تشریح کرد. مورگان اورتگاس، مشاور نمایندگی آمریکا در سازمان ملل، تأکید کرد که ایالات متحده همچنان ترجیح میدهد بحران هستهای ایران از مسیر مذاکره حلوفصل شود، اما این مذاکره تنها زمانی معنا خواهد داشت که تهران وارد گفتوگویی مستقیم، واقعی و نتیجهمحور شود.
اورتگاس با رد هرگونه تفسیر دوپهلو از موضع واشینگتن اعلام کرد که خطوط قرمز آمریکا تغییر نکرده و مهمترین آن، ممنوعیت کامل غنیسازی اورانیوم در داخل ایران است. او گفت: «هیچگونه غنیسازی در خاک ایران قابل قبول نیست»؛ موضعی که عملاً فاصله دیدگاه آمریکا با جمهوری اسلامی را بهروشنی نشان میدهد و از تبدیل شدن سیاست «غنیسازی صفر» به محور اصلی هر توافق احتمالی حکایت دارد.
نماینده آمریکا همچنین ادعای نماینده جمهوری اسلامی مبنی بر پایان اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱ را قاطعانه رد کرد و گفت این قطعنامه نه با رسیدن به تاریخ ۱۸ اکتبر و نه با فعال شدن مکانیسم ماشه منقضی نشده است. به گفته او، بهجز برخی بندهای زمانی، بخش عمده این قطعنامه همچنان لازمالاجراست و شورای امنیت اختیار کامل برای پیگیری اجرای آن را حفظ کرده است. اورتگاس افزود که تمرکز اصلی واشینگتن، بازگرداندن محدودیتها و تحریمهای شورای امنیت است؛ تحریمهایی که از نگاه آمریکا، نه «تنبیهی»، بلکه ابزاری برای رسیدگی محدود به نگرانیهای جدی عدم اشاعه درباره برنامه هستهای جمهوری اسلامی محسوب میشوند.
در بخش دیگری از سخنان خود، نماینده آمریکا با لحنی هشدارآمیز اما آمیخته به کنایه، به سابقه تلاشهای دیپلماتیک واشینگتن اشاره کرد و گفت در هر دو دوره ریاستجمهوری دونالد ترامپ، آمریکا بارها مسیر گفتوگو را پیشنهاد داده، اما پاسخ تهران همواره افزایش تنش و قرار گرفتن در موقعیتهای پرخطر بوده است. جمله معروف او، «با آتش بازی نکنید و دست دیپلماسی را بپذیرید»، بهعنوان پیامی سیاسی، نشاندهنده ترکیب فشار و دعوت به مذاکره در راهبرد فعلی آمریکا تلقی شد.
در مقابل، امیر سعید ایروانی، نماینده جمهوری اسلامی در سازمان ملل، با تکرار مواضع رسمی تهران اعلام کرد شورای امنیت دیگر صلاحیت رسیدگی به پرونده هستهای ایران را ندارد. او خروج یکجانبه آمریکا از برجام، پایبند نبودن سه کشور اروپایی به تعهدات خود و حملات نظامی آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هستهای ایران را علت اصلی وضعیت کنونی دانست. ایروانی اصرار آمریکا بر سیاست «غنیسازی صفر» را مغایر با حقوق ایران ذیل معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای خواند و گفت چنین رویکردی نشان میدهد واشینگتن به دنبال مذاکرهای منصفانه نیست.
در همین حال، نگرانیهای گسترده درباره محل نگهداری ذخایر اورانیوم غنیشده جمهوری اسلامی، بخش مهمی از مباحث نشست را به خود اختصاص داد. نمایندگان آمریکا، بریتانیا، فرانسه، دانمارک و دیگر کشورهای اروپایی با استناد به گزارشهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی تأکید کردند که نامشخص بودن محل این ذخایر، هیچ توجیه صلحآمیزی ندارد و تردیدهای جامعه جهانی را تشدید میکند. نماینده بریتانیا گفت جمهوری اسلامی موظف است به مصوبات شورای امنیت پایبند بماند و همکاری کامل با آژانس داشته باشد.
در این زمینه، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، پیشتر هشدار داده بود که این نهاد با کمبود جدی اطلاعات درباره برنامه هستهای ایران مواجه است؛ کمبودی که از منظر عدم اشاعه، بسیار نگرانکننده است. گروسی تصریح کرده است که حتی با وجود آسیبهای شدید واردشده به تأسیسات فردو، نطنز و اصفهان در جریان حملات آمریکا و اسرائیل، شواهد موجود نشان میدهد بخش عمده اورانیوم با غنای بالا همچنان در داخل ایران باقی مانده است. او تأکید کرد تا زمانی که دسترسیهای نظارتی احیا نشود، این ابهامها برطرف نخواهد شد.
در سوی دیگر، روسیه و چین با انتقاد از رویکرد کشورهای غربی، فعالسازی مکانیسم ماشه را اقدامی سیاسی و فاقد اجماع حقوقی دانستند. نماینده روسیه گفت سه کشور اروپایی با این اقدام، شکافهای سیاسی و حقوقی در شورای امنیت را عمیقتر کردهاند و نماینده چین نیز تأکید کرد حلوفصل مساله هستهای ایران باید از موضعی برابر و صرفاً از مسیر گفتوگو انجام شود.
با این حال، بریتانیا، فرانسه و نماینده اتحادیه اروپا این انتقادها را رد کردند و گفتند فعالسازی مکانیسم ماشه کاملاً مطابق قطعنامه ۲۲۳۱ بوده و هدف آن جلوگیری از دستیابی تهران به سلاح هستهای است؛ موضوعی که به گفته آنها برای امنیت اروپا و جامعه جهانی اهمیتی اساسی دارد.
در مجموع، نشست شورای امنیت نشان داد که پرونده هستهای جمهوری اسلامی وارد مرحلهای پیچیدهتر و حساستر شده است؛ مرحلهای که در آن، همزمان فشارهای سیاسی و حقوقی افزایش یافته و مسیر دیپلماسی نیز شکنندهتر از گذشته به نظر میرسد. تقابل آشکار مواضع، ابهام درباره ذخایر اورانیوم، و اختلاف نظر جدی میان قدرتهای جهانی، همگی حاکی از آن است که آینده این پرونده، بیش از هر زمان دیگری به تصمیمهای سیاسی تهران و نحوه تعامل آن با جامعه بینالمللی گره خورده است.
