قطع ناگهانی صادرات گاز جمهوری اسلامی به عراق، بار دیگر بحران مزمن انرژی در این کشور را به نقطهای حساس رسانده و خطر خاموشیهای گسترده را بهطور جدی افزایش داده است. وزارت برق عراق روز سهشنبه اعلام کرد که ایران ارسال گاز طبیعی به نیروگاههای این کشور را بهطور کامل متوقف کرده؛ اقدامی که بلافاصله بین چهار هزار تا چهار هزار و پانصد مگاوات از ظرفیت تولید برق عراق را از مدار خارج کرده و فشار مضاعفی بر شبکهای وارد آورده که پیشتر نیز با کمبودهای ساختاری روبهرو بود.
بر اساس اعلام رسمی بغداد، توقف صادرات گاز پس از آن رخ داده که طرف ایرانی در پیامی رسمی، این اقدام را ناشی از «شرایط اضطراری» و «نامساعد» عنوان کرده است، بدون آنکه توضیح فنی یا زمانبندی روشنی برای ازسرگیری صادرات ارائه دهد. وزارت برق عراق اعلام کرده این قطع ناگهانی باعث توقف کامل برخی واحدهای تولید برق و کاهش بار عملیاتی برخی دیگر از نیروگاهها شده و مستقیماً بر ساعات تأمین برق در مناطق مختلف کشور اثر گذاشته است.
عراق بخش عمده برق خود را از نیروگاههای گازی و حرارتی تأمین میکند و به همین دلیل وابستگی بالایی به واردات گاز از ایران دارد. برآوردها نشان میدهد جمهوری اسلامی بین ۳۵ تا ۴۰ درصد از گاز و برق مورد نیاز عراق را تأمین میکند و قطع این جریان، ضربهای مستقیم به ثبات انرژی و ارائه خدمات پایه در این کشور محسوب میشود. این وابستگی، سالهاست به یکی از نقاط ضعف ساختاری عراق تبدیل شده؛ کشوری که با وجود درآمدهای کلان نفتی، هنوز موفق به ایجاد زیرساختهای مستقل و پایدار تولید برق نشده است.
مقامهای عراقی میگویند برای مهار بحران، بهطور موقت به سوختهای جایگزین داخلی روی آوردهاند و با وزارت نفت این کشور برای تأمین نیاز نیروگاهها هماهنگیهایی انجام شده است. با این حال، خود وزارت برق عراق اذعان کرده که این راهحلها تنها میتوانند بخشی از کمبود را جبران کنند و در صورت تداوم قطع گاز ایران، خاموشیهای طولانیمدت اجتنابناپذیر خواهد بود، بهویژه در دورههای اوج مصرف زمستانی.
اهمیت این تحول تنها به بعد فنی محدود نمیشود. زمانبندی قطع صادرات گاز، گمانهزنیها درباره انگیزههای سیاسی و اقتصادی را تقویت کرده است. این اقدام در شرایطی رخ داده که ایالات متحده پیشتر معافیت تحریمی عراق برای پرداخت هزینه واردات انرژی از ایران را لغو کرده بود؛ تصمیمی که عملاً دست بغداد را برای مدیریت بدهیها و تداوم همکاری انرژی با تهران بستهتر کرد. برخی ناظران معتقدند جمهوری اسلامی ممکن است از انرژی بهعنوان اهرم فشار برای بازنگری در شرایط پرداخت، تسویه بدهیهای معوق یا ابراز نارضایتی از همسویی نسبی بغداد با سیاست تحریمی واشینگتن استفاده کند.
در عین حال، شماری از تحلیلگران در داخل ایران، دلیل اصلی این اقدام را کمبود شدید گاز در داخل کشور میدانند. کاهش دما، افزایش مصرف داخلی و ناتوانی دولت جمهوری اسلامی در تأمین پایدار گاز، طی سالهای اخیر بارها به بحرانهای مشابه انجامیده است. پیش از این نیز گزارشهایی از افزایش گسترده مازوتسوزی در نیروگاههای داخلی منتشر شده بود؛ اقدامی که به تشدید آلودگی هوا در کلانشهرها و شهرهای صنعتی ایران دامن زده و سلامت شهروندان را بهطور جدی به خطر انداخته است.
این وضعیت، تناقضی ساختاری را برجسته میکند. ایران با وجود برخورداری از دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان، بهدلیل سالها سوءمدیریت، نبود سرمایهگذاری مؤثر و فرسودگی زیرساختها، در فصلهای سرد سال حتی برای تأمین نیاز داخلی خود نیز با چالش جدی روبهروست. در چنین شرایطی، صادرات گاز به کشورهای همسایه به عاملی برای تشدید فشار بر شبکه داخلی و محیطزیست کشور تبدیل شده است.
در سوی دیگر، آمارهای رسمی نشان میدهد صادرات گاز ایران به ترکیه نهتنها کاهش نیافته، بلکه افزایش یافته است. دادههای منتشرشده حاکی است ترکیه در ۹ ماه نخست سال ۲۰۲۵ بیش از پنج و نیم میلیارد مترمکعب گاز از ایران وارد کرده؛ رقمی که نسبت به سالهای گذشته رشد قابل توجهی نشان میدهد. این تفاوت در رفتار صادراتی، پرسشهایی درباره اولویتبندی سیاسی و اقتصادی دولت جمهوری اسلامی در حوزه انرژی ایجاد کرده است.
در مجموع، قطع صادرات گاز ایران به عراق، همزمان چند بحران را آشکار کرده است؛ بحران مزمن انرژی در عراق، شکنندگی زیرساختهای برق این کشور، ناتوانی جمهوری اسلامی در مدیریت منابع گازی خود، و استفاده فزاینده از انرژی بهعنوان ابزار فشار سیاسی. ادامه این وضعیت میتواند بغداد را با موج تازهای از نارضایتیهای اجتماعی و اعتراضهای خیابانی روبهرو کند و در عین حال، هزینههای سیاسی و زیستمحیطی سیاستهای انرژی دولت جمهوری اسلامی را بیش از پیش نمایان سازد.
