به نوشته موسسه علوم و امنیت بین‌المللی، پنج ماه پس از پایان جنگ دوازده‌روزه، تصویر تازه و نگران‌کننده‌ای از وضعیت تأسیسات هسته‌ای و مراکز مرتبط با برنامه نظامی جمهوری اسلامی آشکار شده است؛ تصویری که نشان می‌دهد اگرچه بخش بزرگی از زیرساخت‌های غنی‌سازی در حملات اسرائیل و ایالات متحده نابود شده، اما در همان حال، جمهوری اسلامی فعالیت‌های گسترده‌ای برای پاک‌سازی و از میان بردن آثار فعالیت‌های حساس، به‌ویژه در حوزه تسلیحات هسته‌ای، آغاز کرده است.
در بخش نخست این گزارش جامع، موسسه علوم و امنیت بین‌المللی وضعیت تأسیسات غنی‌سازی در فردو، نطنز و اصفهان را «تقریباً نابودشده» توصیف می‌کند. این مراکز، که ستون اصلی توان غنی‌سازی جمهوری اسلامی محسوب می‌شدند، در حملات دقیق هوایی عملاً از کار افتاده‌اند و از زمان پایان جنگ تاکنون نشانه‌ای از بازسازی جدی در آنها دیده نمی‌شود. تخریب کامل زیرساخت‌های برق، سیستم‌های تهویه، خطوط بخار، تجهیزات مونتاژ سانتریفیوژ و ورودی‌های تونل‌های زیرزمینی به حدی وسیع بوده که به‌گفته کارشناسان، ایران در حال حاضر نه توان غنی‌سازی قابل‌توجه دارد و نه امکان ساخت سانتریفیوژ در مقیاس گذشته.
اما بخش مهم دیگری از ارزیابی موسسه، به حوزه «تسلیحاتی‌سازی» مربوط می‌شود؛ بخشی که حساسیت بیشتری دارد و نشان می‌دهد برخلاف سایت‌های غنی‌سازی که در رکود کامل هستند، برخی مراکز به‌طور فعال در حال پاک‌سازی و تخریب کنترل‌شده‌اند. مهم‌ترین نمونه، ساختمان اصلی سازمان پژوهش و نوآوری‌های دفاعی وزارت دفاع، یعنی سپند، در خیابان فخری‌زاده تهران است.
به گزارش موسسه علوم و امنیت بین‌المللی، سپند در سال ۲۰۱۳ از لویزان ۲ به ساختمانی جدید منتقل شد، اما فعالیت‌های اصلی خود را همچنان در همان محوطه ادامه می‌داد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هرگز اجازه بازدید از این ساختمان را پیدا نکرد و تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که ساختمان جدید چندین بار هدف حمله قرار گرفته و اکنون به‌صورت گسترده در حال تخریب و پاک‌سازی است. سقف و طبقات بالایی برداشته شده، آوار انباشته شده و تجهیزات ارزشمند – از جمله سه واحد خنک‌کننده – از محل خارج شده‌اند.
این عملیات دقیق پاک‌سازی پس از آن شدت گرفت که ارتش اسرائیل اعلام کرد در حملات ۳۰ خرداد، ساختمان مرکزی سپند را هدف قرار داده است؛ مرکزی که توسط محسن فخری‌زاده، یکی از مهره‌های اصلی برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، پایه‌گذاری شده بود. هفت فروند بمب‌افکن B-2 آمریکا نیز در عملیات «چکش نیمه‌شب» سایت‌های اصلی هسته‌ای جمهوری اسلامی را هدف قرار دادند؛ عملیاتی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، آن را یکی از موفق‌ترین عملیات‌ها علیه برنامه هسته‌ای ایران توصیف کرده است.
این تخریب‌ها در حالی انجام شده که علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، بارها بر لزوم غنی‌سازی در داخل ایران پافشاری کرده است. اما واقعیت میدانی، به نوشته موسسه علوم و امنیت بین‌المللی، کاملاً متفاوت است: سایت‌های اصلی غنی‌سازی نابود، زیرساخت‌ها از کار افتاده و توان تولید سانتریفیوژ تقریباً به صفر رسیده است.
در کنار این‌ها، موسسه علوم و امنیت بین‌المللی می‌گوید بمباران‌ها یکی از نسخه‌های آرشیو هسته‌ای جمهوری اسلامی را نابود کرده‌اند؛ مجموعه‌ای از اسناد و پرونده‌های بسیار حساس که جزییات فعالیت‌های گذشته جمهوری اسلامی در حوزه توسعه سلاح‌های هسته‌ای را در خود داشت. پرسش کلیدی این است که آیا نسخه‌های مشابهی هنوز وجود دارند یا نه؛ پرسشی که جمهوری اسلامی هیچ‌گاه حاضر نشده پاسخی شفاف برای آن ارائه دهد.
از سوی دیگر، سایت «طالاقان ۲» در پارچین – که در پاییز ۲۰۲۴ نابود شد – اکنون تقریباً بازسازی شده و در آن یک محفظه استوانه‌ای بزرگ نصب شده است؛ تجهیزی که بنا بر ارزیابی کارشناسان می‌تواند برای آزمایش مواد منفجره پرقدرت و فعالیت‌های مرتبط با توسعه سلاح هسته‌ای به‌کار رود. هم‌زمان، مجموعه کوهستانی «پیک‌اکس» در نزدیکی نطنز نیز در مراحل نهایی ساخت قرار دارد؛ سایتی که جمهوری اسلامی از سال ۲۰۲۰ آن را محل جدید مونتاژ سانتریفیوژهای پیشرفته معرفی کرده و احتمال می‌رود ظرفیت ایجاد یک مرکز غنی‌سازی کامل را داشته باشد.
به نوشته موسسه علوم و امنیت بین‌المللی، وضعیت ذخایر اورانیوم غنی‌شده – به‌ویژه حدود ۴۴۰ کیلوگرم اورانیوم ۶۰ درصدی – همچنان نامعلوم است. جمهوری اسلامی اجازه بازرسی این ذخایر را نمی‌دهد و آژانس، به دلیل عدم دسترسی، تنها بر تصاویر ماهواره‌ای تکیه کرده است. شورای حکام آژانس در ۲۹ آبان قطعنامه‌ای صادر کرد و از جمهوری اسلامی خواست «فوراً» درباره سرنوشت ذخایر اورانیوم و وضعیت سایت‌های آسیب‌دیده گزارش بدهد.
با وجود اظهارات رسمی مقام‌های جمهوری اسلامی، از جمله مسعود پزشکیان، درباره بازسازی «برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای»، موسسه علوم و امنیت بین‌المللی تأکید می‌کند که این بازسازی بدون واردات گسترده تجهیزات حساس ممکن نیست؛ تجهیزاتی که اکثر آنها تحت تحریم‌های سخت بین‌المللی قرار دارند و دسترسی به آنها با بازگشت تحریم‌های شورای امنیت حتی دشوارتر شده است.
به نوشته موسسه علوم و امنیت بین‌المللی، آنچه امروز از برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی دیده می‌شود مجموعه‌ای پراکنده، آسیب‌دیده و پرابهام است؛ برنامه‌ای که از یک‌سو بخش بزرگی از توان عملیاتی خود را از دست داده و از سوی دیگر، با پاک‌سازی‌های گسترده و ادامه ندادن همکاری با آژانس، نگرانی‌ها درباره فعالیت‌های پنهان و ابعاد احتمالی تسلیحاتی را بیش از گذشته تقویت کرده است.
