تهران بار دیگر در مرکز توجه افکار عمومی و نهادهای پایش جهانی قرار گرفته است؛ شهری که سال‌هاست با آلودگی هوا دست‌وپنجه نرم می‌کند، این‌بار بر اساس ارزیابی موسسه بین‌المللی «آی‌کیو ایر» به‌عنوان آلوده‌ترین شهر جهان معرفی شده است. این موسسه که یکی از معتبرترین منابع سنجش کیفیت هوا در سطح جهانی است، با انتشار آخرین داده‌های خود اعلام کرد شاخص آلودگی هوای تهران در روزهای اخیر به شکلی نگران‌کننده افزایش یافته و پایتخت ایران در رتبه‌ای بالاتر از شهرهای بزرگی چون کلکته، دهلی، لاهور و تاشکند قرار گرفته است.
این گزارش در شرایطی منتشر می‌شود که تهرانی‌ها از ابتدای هفته با هوایی روبه‌رو شده‌اند که در بسیاری از مناطق پایتخت به سطح «بسیار ناسالم» رسیده است. بر اساس داده‌های رسمی، شاخص کیفیت هوا در برخی ایستگاه‌ها از عدد ۲۲۰ نیز عبور کرده و حتی در منطقه «دروازه دولت» به ۲۳۶ رسیده است؛ رقمی که سلامت عموم مردم را تهدید می‌کند و نشان‌دهنده شرایطی است که در آن توصیه می‌شود همه افراد، حتی افراد سالم، از فعالیت طولانی‌مدت در فضای باز خودداری کنند.
سازمان هواشناسی ایران هم‌زمان با انتشار گزارش آی‌کیو ایر، هشدارهای گسترده‌ای درباره آلودگی هوا در دست‌کم یازده کلان‌شهر کشور صادر کرده است. طبق این هشدار، شهرهایی چون کرج، قزوین، مشهد، اصفهان، اراک، سمنان، تبریز، ارومیه، یزد و اهواز در روزهای اخیر با افزایش غلظت آلاینده‌های جوی مواجه بوده‌اند؛ افزایشی که به‌دلیل پایداری هوا و نبود وزش باد مؤثر، در برخی از این مناطق به محدوده خطرناک رسیده است.
پیامدهای این وضعیت در زندگی مردم کاملاً محسوس است. در چند استان، مدارس و برخی ادارات تعطیل یا با محدودیت فعالیت روبه‌رو شده‌اند. در تهران، مجموعه‌ای از موزه‌ها و اماکن تاریخی به دلیل وضعیت اضطراری هوا برای دو روز متوالی تعطیل اعلام شد. تصاویر منتشرشده از سطح شهر نشان می‌دهد لایه‌ای ضخیم از مه‌دود، افق تهران را پوشانده و دید افقی را به‌شدت کاهش داده است. بسیاری از شهروندان با ماسک‌های سنگین‌تر در خیابان‌ها ظاهر می‌شوند و برخی نیز می‌گویند این وضعیت به «بخشی ثابت از زندگی روزمره» تبدیل شده است.
کارشناسان محیط زیست معتقدند منشأ این آلودگی ترکیبی از عوامل ساختاری است: مصرف سوخت غیراستاندارد، فعالیت صنایع آلاینده در اطراف پایتخت، تردد خودروهای فرسوده و ضعف سیستم حمل‌ونقل عمومی. متخصصان بارها هشدار داده‌اند که آلودگی هوا اکنون یکی از پنج علت اصلی مرگ‌ومیر در ایران است و بدون اصلاحات اساسی، بحران هر سال تشدید خواهد شد.
در میان شهروندان نیز نارضایتی فزاینده‌ای مشاهده می‌شود. بسیاری از مردم در پیام‌های خود تأکید کرده‌اند که این وضعیت نتیجه سال‌ها بی‌توجهی به محیط زیست و نبود سیاست‌گذاری پایدار است. برخی معتقدند آلودگی هوا حاصل «مدیریت واکنشی» است؛ یعنی بحران تنها زمانی جدی گرفته می‌شود که شاخص‌ها به مرز خطر برسند، اما هیچ برنامه بلندمدتی برای کاهش ریشه‌ای آلاینده‌ها ارائه نمی‌شود.
تهران در سال جاری تنها شش روز هوای پاک داشته و بیش از نیمی از روزهای سال برای گروه‌های حساس ناسالم بوده است. این آمار نشان می‌دهد که بحران کیفیت هوا اکنون به یکی از جدی‌ترین تهدیدهای سلامت عمومی تبدیل شده است، آن هم در زمانی که موج آنفلوانزا در هفته‌های اخیر فشار بیشتری بر مردم و نظام سلامت وارد کرده است.
در جمع‌بندی می‌توان گفت گزارش موسسه «آی‌کیو ایر» نه یک هشدار لحظه‌ای، بلکه زنگ خطری برای آینده شهری است که میلیون‌ها نفر در آن زندگی می‌کنند. تا زمانی که سیاست‌های انرژی، حمل‌ونقل، نظارت صنعتی و مدیریت شهری به‌طور ریشه‌ای اصلاح نشود، بحران آلودگی هوا ادامه خواهد یافت و نفس تهران هر روز تنگ‌تر از گذشته خواهد شد.
