در شرایطی که فضای سیاسی ایران و منطقه بار دیگر تحت تأثیر بن‌بست مذاکرات هسته‌ای و افزایش فشارهای بین‌المللی قرار گرفته است، سخنان اخیر اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، بازتاب گسترده‌ای در محافل داخلی و خارجی یافته است. او چهارشنبه ۳۰ مهر در دانشگاه فردوسی مشهد با دفاع از سیاست خارجی جمهوری اسلامی گفت: «برای احقاق حقوق ملت ایران باید از همه ابزارها استفاده کنیم؛ چه با موشک و چه با مذاکره.»
بقایی افزود: «کارویژه اصلی هر حاکمیت، تأمین امنیت مردم است. برای رسیدن به این هدف یا باید از قدرت‌های خارجی سلاح خرید یا خودمان بسازیم. ما راه استقلال را انتخاب کرده‌ایم و از ابزارهای خودمان برای صیانت از کشور استفاده می‌کنیم.» او تأکید کرد که در سیاست خارجی جمهوری اسلامی، «دیپلماسی بدون پشتوانه قدرت دفاعی بی‌معناست» و افزود: «در جهانی که مملو از رقابت و تهدید است، داشتن قدرت بازدارندگی یعنی داشتن صدای شنیدنی در میز مذاکره.»
این سخنان در حالی ایراد شد که بحث درباره سرنوشت برنامه هسته‌ای ایران و واکنش‌های آمریکا و اسرائیل به آن، به نقطه حساسی رسیده است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، روز چهارشنبه در گفت‌وگویی که خبرگزاری نیمه‌رسمی تسنیم منتشر کرد، اعلام کرد: «ایران تا زمانی که واشنگتن به درخواست‌های غیرمنطقی خود ادامه دهد، به مذاکرات باز نخواهد گشت.»
به گفتهٔ عراقچی، گفت‌وگوهای غیرمستقیم تهران و واشنگتن که پنج دور ادامه داشت، با آغاز جنگ ۱۲ روزه و حملات هوایی آمریکا و اسرائیل به سایت‌های هسته‌ای ایران در ماه ژوئن متوقف شد. او افزود: «مذاکراتی که پیش‌تر با آمریکایی‌ها در جریان بود، از جمله مذاکرات نیویورک، به‌دلیل زیاده‌خواهی طرف آمریکایی متوقف شد و پیش نرفت. تا زمانی که ایالات متحده سیاست‌های حداکثری و خواسته‌های غیرمنطقی خود را کنار نگذارد، بازگشتی در کار نخواهد بود.»
بر اساس گزارش رویترز، در هفته‌های اخیر چند پیام از سوی ایران از طریق واسطه‌ها به واشنگتن ارسال شده، اما مقام‌های آمریکایی پاسخی نداده‌اند. فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت ایران، نیز گفته است که «در جریان مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، مقام‌های آمریکایی به دعوت ایران برای نشست مشترک پاسخ مثبت ندادند.» عراقچی با اشاره به این بن‌بست دیپلماتیک افزود: «ایران همواره متعهد به راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز بوده و از مسیر دیپلماسی خارج نخواهد شد، اما فشار و تهدید نمی‌تواند مبنای گفت‌وگو باشد.»
در همین حال، جی‌دی ونس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، در سفر اخیرش به تل‌آویو گفت: «ایالات متحده خواهان شکوفایی ایران و روابط خوب با مردم ایران است، اما از هر ابزار دیپلماتیکی برای جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای استفاده خواهد کرد.» در مقابل، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، اظهارات مکرر دونالد ترامپ درباره «نابودی کامل» برنامه هسته‌ای ایران را «خیال» دانست و هشدار داد: «اگر لازم باشد، جمهوری اسلامی بار دیگر از موشک‌های خود استفاده خواهد کرد.»
در بخش دیگری از سخنانش، اسماعیل بقایی از حمایت تهران از گروه‌های موسوم به محور مقاومت دفاع کرد و گفت: «حمایت جمهوری اسلامی از نیروهای منطقه‌ای اقدامی هوشمندانه و بر پایه برنامه‌ریزی دقیق است. همان‌طور که آمریکا برای منافع خود پایگاه نظامی در کشورهای مختلف ایجاد می‌کند، ایران نیز حق دارد برای حفاظت از امنیت ملی‌اش در منطقه حضور داشته باشد.» او افزود: «امنیت ملی ما در پیوند مستقیم با امنیت منطقه‌ای است، و اگر ثبات در همسایگی ما فروبپاشد، امنیت خودمان نیز در خطر خواهد بود.»
بقایی همچنین از سیاست جمهوری اسلامی در قبال سوریه دفاع کرد و گفت حمایت تهران از دمشق نه به‌دلیل شخص بشار اسد بلکه با هدف حفظ ساختار امنیتی منطقه انجام شد. او گفت: «اگر در سوریه شکست می‌خوردیم، امنیت ایران در مرزهای غربی فروبپاشید.» این سخنان در حالی بیان می‌شود که پس از سقوط حکومت بشار اسد در سال گذشته و تضعیف نیروهای نیابتی ایران در عراق و لبنان، نفوذ منطقه‌ای تهران با چالش‌های جدی روبه‌رو شده است. احمد الشرع، رئیس‌جمهور دولت انتقالی سوریه، در آذر ۱۴۰۳ گفته بود: «با سقوط اسد، پروژه ایران در منطقه چهل سال به عقب بازگشت.»
بخش پایانی سخنان بقایی به موضوع فلسطین اختصاص داشت. او بار دیگر از موضع تهران در مخالفت با «راه‌حل دوکشوری» انتقاد کرد و گفت این طرح چیزی جز «فریبی بزرگ» نیست. او افزود: «برای تشکیل دولت، سه عنصر مردم، سرزمین و حاکمیت لازم است. در فلسطین کدام‌یک از این سه وجود دارد؟ ۹۰ درصد غزه غیرقابل سکونت است. این طرح، بازی با واژه‌هاست.»
سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی در ادامه گفت: «ما حق داریم نظر خود را درباره مناقشه فلسطین و اسرائیل بیان کنیم. این حق ماست که صدای مقاومت را زنده نگه داریم.» تهران در نشست اخیر شرم‌الشیخ که با هدف امضای توافق صلح بیست‌ماده‌ای به ابتکار دونالد ترامپ برگزار شد، شرکت نکرد. مقامات جمهوری اسلامی این توافق را «طرحی برای تثبیت موقعیت اسرائیل و حذف کامل مسئله فلسطین» دانسته‌اند.
تحلیل‌گران منطقه‌ای معتقدند که سخنان بقایی و موضع‌گیری هم‌زمان عراقچی، بازتابی از تلاش جمهوری اسلامی برای بازتعریف سیاست خارجی خود در شرایط جدید است؛ سیاستی که در آن دیپلماسی و قدرت نظامی نه به‌عنوان دو مسیر متضاد، بلکه به‌عنوان دو بازوی مکمل معرفی می‌شوند. با این حال، منتقدان می‌گویند این توازن ظاهری میان مذاکره و موشک، در عمل به تقویت جنبه نظامی سیاست خارجی انجامیده و راه هرگونه مصالحه واقعی با جامعه جهانی را دشوارتر کرده است.
به نظر می‌رسد تهران در حالی‌که بر حفظ تماس‌های محدود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأکید می‌کند، از سوی دیگر بر تکیه بر قدرت موشکی و نفوذ منطقه‌ای خود به‌عنوان اهرم فشار در مذاکرات احتمالی آینده حساب باز کرده است. در واقع، ترکیب سخنان بقایی و عراقچی بازتاب‌دهندهٔ یک واقعیت است: جمهوری اسلامی می‌خواهد نشان دهد که همچنان در معادلات خاورمیانه بازیگری تعیین‌کننده است، حتی اگر در صحنه دیپلماسی جهانی منزوی به‌نظر برسد.
