سه‌شنبه ۴ شهریور برابر با ۲۶ اوت، مذاکرات هسته‌ای میان جمهوری اسلامی و سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و بریتانیا در ژنو از سر گرفته شد. این گفت‌وگوها در حالی ادامه دارد که مهلت تعیین‌شده از سوی اروپا رو به پایان است و خطر بازگشت فوری تحریم‌های بین‌المللی بیش از هر زمان دیگری جدی شده است.
کشورهای اروپایی بارها تأکید کرده‌اند که در صورت عدم همکاری تهران و بازگشت‌ناپذیر شدن مسیر، مکانیسم موسوم به «ماشه» فعال خواهد شد؛ سازوکاری که همه تحریم‌های شورای امنیت را دوباره برقرار می‌کند و نیازی به اجماع اعضای دائم شورا ندارد.
اروپا این مذاکرات را «آخرین فرصت ایران» پیش از بازگشت تحریم‌ها می‌داند. یک دیپلمات فرانسوی به رسانه‌های بین‌المللی گفت: «پنجره باز پیش روی ایران به‌سرعت در حال بسته شدن است و اگر در این فرصت کوتاه توافقی شکل نگیرد، هیچ مانعی برای بازگشت تحریم‌ها باقی نخواهد ماند.»
جمهوری اسلامی در برابر این تهدیدها، همان موضع همیشگی را تکرار کرده است. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، تهدید اروپایی‌ها را «کارساز» ندانست و مدعی شد نقش اروپا از «حیاتی» به «مخرب» تغییر کرده است. برخی مقامات جمهوری اسلامی حتی از احتمال خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای به‌عنوان پاسخی به بازگشت تحریم‌ها سخن گفته‌اند.
در عین حال، گزارش‌هاو اقرار خود جمهوری اسلامی حاکی است که ایران سطح غنی‌سازی اورانیوم را به ۶۰ درصد رسانده بود، سطحی که فاصله چندانی با مواد مورد نیاز برای تولید سلاح هسته‌ای ندارد. این اقدام نگرانی‌های جدی در جامعه بین‌المللی برانگیخته است، به‌ویژه پس از آنکه جمهوری اسلامی همکاری خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را متوقف کرد و دسترسی بازرسان به برخی تأسیسات هسته‌ای را «خطرناک» خواند.
اروپایی‌ها با هماهنگی آمریکا، پایان ماه اوت را ضرب‌الاجل نهایی تعیین کرده‌اند. آنها خواستار همکاری کامل تهران با آژانس و ازسرگیری مذاکرات مستقیم با واشینگتن هستند. در غیر این صورت، مکانیسم ماشه فعال خواهد شد و تمامی تحریم‌های لغوشده دوباره اعمال می‌شود؛ تحریم‌هایی که فشار اقتصادی و سیاسی سنگینی بر ایران وارد خواهد کرد.
در این میان، روسیه و چین برای حمایت از تهران وارد عمل شده‌اند. مسکو قصد دارد پیش‌نویس قطعنامه‌ای به شورای امنیت ارائه کرده که بر اساس آن، مهلت مکانیسم ماشه شش ماه دیگر تمدید شود. البته آنطور که گفته میشه هنوز نهایی نشده اما این طرح که با حمایت چین همراه است، به‌وضوح تلاشی برای خرید وقت به سود جمهوری اسلامی و کاهش فشار اروپا تلقی می‌شود. اما کشورهای اروپایی نسبت به چنین ابتکاری بدبین‌اند و آن را نوعی کارشکنی در روند بازگشت تحریم‌ها می‌دانند.
هم‌زمان، مسعود پزشکیان، رئیس دولت جمهوری اسلامی، در تماس تلفنی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، درباره برنامه هسته‌ای تهران گفت‌وگو کرده است. پوتین در این تماس، حق ایران برای غنی‌سازی را «قطعی» دانسته و ابراز امیدواری کرده است که مذاکرات ژنو به نتیجه‌ای مطلوب برای جمهوری اسلامی برسد. موضعی که بار دیگر نشان داد مسکو بیش از آنکه به دنبال ثبات بین‌المللی باشد، در پی استفاده ابزاری از بحران ایران برای مقابله با غرب است.
اروپا اما مسیر دیگری را دنبال می‌کند. دیوید لَمی، وزیر خارجه بریتانیا، اعلام کرده است که پیشنهاد تمدید مهلت تعلیق تحریم‌ها تنها در صورت تعهد عملی ایران به همکاری با آژانس و شفاف‌سازی ذخایر اورانیوم ممکن خواهد بود. او گفت: «ما متعهد به دیپلماسی هستیم، اما زمان اندک است. بدون توافقی پایدار و قابل راستی‌آزمایی، این روند پایان خواهد یافت.»
در داخل جمهوری اسلامی نیز مقامات مواضع متناقضی گرفته‌اند. عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی، گفته است تصمیم درباره تمدید مهلت اساساً بر عهده شورای امنیت است و ایران در این فرایند دخالت نخواهد کرد. اما در عین حال تأکید کرده که با «دوستان خود در شورا» مشورت خواهد کرد.
این سخنان نشان‌دهنده همان سیاست قدیمی تهران است: استفاده از روسیه و چین به‌عنوان سپر دیپلماتیک در برابر فشارهای غربی، بدون ارائه هیچ برنامه واقعی برای حل بحران.
تحلیل‌گران بین‌المللی این کشمکش را نشانه‌ای از انزوای فزاینده جمهوری اسلامی می‌دانند. تهران همچنان از پذیرش قواعد شفاف بین‌المللی سر باز می‌زند و در عوض به سیاست بن‌بست و تهدید متوسل می‌شود. ادعای رهبر جمهوری اسلامی مبنی بر «حل‌ناشدنی بودن» نزاع با آمریکا، به‌روشنی گفتمان رسمی نظام را نمایان می‌سازد: بن‌بست دائمی، شعارهای ایدئولوژیک و انداختن مسئولیت بحران‌ها بر گردن دشمنان خارجی.
اما واقعیت روشن است. هرچه جمهوری اسلامی بیشتر از تعامل واقعی فاصله می‌گیرد، فشار بین‌المللی بیشتر می‌شود. اروپا آماده است تحریم‌ها را بازگرداند، روسیه و چین تنها نقش مانع موقت بازی می‌کنند، و مردم ایران همچنان بار سنگین بحران اقتصادی ناشی از این لجاجت را به دوش می‌کشند.
مذاکرات ژنو شاید آخرین فرصت جمهوری اسلامی برای خروج از بن‌بست هسته‌ای باشد. یا باید مسیر شفاف همکاری با آژانس و دیپلماسی واقعی را بپذیرد، یا در آستانه بازگشت همه‌جانبه تحریم‌ها قرار گیرد. بن‌بستی که نتیجه مستقیم سیاست‌های ماجراجویانه و ایدئولوژیک حاکمان تهران است و بهای آن را بیش از همه مردم ایران می‌پردازند.
