دونالد ترامپ روز سه‌شنبه ۲۳ اردیبهشت در نشست سرمایه‌گذاری آمریکا-عربستان که بخشی از سفر چهارروزه‌اش به خاورمیانه است، اعلام کرد که خواهان پرهیز از درگیری با تهران است. وی گفت: «می‌خواهم با ایران به توافق برسم اما اگر رهبر ایران شاخه زیتون را رد کند گزینه‌ای جز فشار حداکثری بر آنها نخواهیم داشت. همه اقدامات لازم را انجام می‌دهم تا ایران هرگز سلاح هسته‌ای نداشته باشد.»
در ابتدای سخنان، ترامپ جمهوری اسلامی ایران را «مخرّب‌ترین نیروی خاورمیانه» خواند و گفت که «ایران با حمایت از گروه‌های نیابتی، رنج غیرقابل‌تصوری در منطقه ایجاد کرده است». او به نقش تهران در مناقشاتی چون یمن، لبنان و عراق اشاره و حکومت ایران را متهم کرد که به جای آبادانی کشور خود، منطقه را دستخوش آشوب کرده است. رئیس‌جمهور آمریکا با لحنی کنایه‌آمیز خطاب به حاضران گفت: «در حالی که شما مشغول ساختن شهرهای مدرن هستید، تهران در ویرانه‌های ۱۹۷۹ فرو رفته است.» اشاره او به «ویرانه‌های ۱۹۷۹» یادآور انقلاب اسلامی ایران و سال‌های آغازین حکمرانی جمهوری اسلامی بود که به باور ترامپ، ایران را از پیشرفت بازداشته و منزوی کرده است. وی حتی پا را فراتر گذاشت و از وضعیت داخلی ایران نیز انتقاد کرد و گفت «دهه‌ها بی‌توجهی و سوءمدیریت در ایران این کشور را در تاریکی فرو برده است.» این جملات تند و گزنده، تصویری تاریک از جمهوری اسلامی ترسیم کرد که با استقبال گرم مقامات سعودی در سالن مواجه شد.
پس از این حملات لفظی، ترامپ به شکل محسوسی لحن خود را تغییر داد و شاخه زیتونی دیپلماتیک به سمت تهران دراز کرد. او تأکید کرد که هدفش صرفاً محکوم کردن ایران نیست بلکه پیشنهاد «مسیری جدید» است. ترامپ اظهار داشت که **مایل است با ایران «توافقی داشته باشد که منطقه و جهان را امن‌تر کند». او با لحنی دیپلماتیک افزود که در صورت همکاری ایران و بازگشت به میز مذاکره، آینده‌ای روشن در انتظار این کشور است. به گفته ترامپ، «ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست نخواهد یافت، اما می‌تواند آینده‌ای بسیار روشن‌تر داشته باشد.» وی تصریح کرد که این پیشنهاد «تا ابد روی میز نخواهد ماند» و اکنون زمان تصمیم‌گیری تهران است. ترامپ با اشاره به مذاکرات جاری پشت‌پرده در مسقط (پایتخت عمان) خاطرنشان کرد که درهای دیپلماسی باز است و این فرصت برای ایران فراهم شده تا مسیر خود را تغییر دهد. این بخش از سخنان او نشان داد که دولت آمریکا ضمن حفظ موضع سخت‌گیرانه، آماده معامله و ارائه تضمین‌هایی در صورت تغییر رفتار تهران است – رویکردی دوگانه که در ترکیب «تهدید و پیشنهاد مذاکره» متبلور شد.
اما همزمان با این دعوت به مذاکره، رئیس‌جمهور آمریکا صراحتاً به بازگشت سیاست «فشار حداکثری» هم اشاره کرد و تهدیدهای شدیدی را متوجه جمهوری اسلامی ساخت. او هشدار داد در صورتی که رهبران جمهوری اسلامی پیشنهاد مصالحه را رد کنند، «فشار حداکثری عظیمی اعمال خواهد شد». ترامپ با یادآوری کارزار فشار دوره اول ریاست‌جمهوری خود گفت که بار دیگر آماده است «صادرات نفت ایران را به صفر برساند» و اقتصاد ایران را فلج کند؛ دقیقا به همان شیوه‌ای که در دوران ریاست‌جمهوری قبلی‌اش دنبال می‌کرد.
او برای تأکید بر جدیت پیام خود، گفت: «هیچ چیزی نمی‌تواند تضاد بیشتری با مسیر شما در شبه‌جزیره عربستان داشته باشد؛ فاجعه‌ای که در آن‌سوی “خلیج ایران” در حال وقوع است. به این فکر کنید؛ می‌خواستند این نام را روی آن بگذارند. من گفتم آنها اجازه نخواهند داشت چنین کاری کنند. می‌شود متوقفش کنم؟ آن را متوقف کردم».
خلیج فارس نامی با سابقه دیرین است اما استفاده از عبارت «خلیج ایران» مسبوق به سابقه نیست.
تغییر نام خلیج فارس به «خلیج عربی»، تنها در متون نوشته‌شده به زبان عربی، اولین بار در زمان جمال عبدالناصر رهبر مصر حدود پنجاه سال پیش انجام شد و سپس از سوی شماری دیگر کشورهای عربی پی گرفته شد.
پس از انقلاب بهمن ۵۷ در ایران، صادق خلخالی قاضی شرع و نماینده منصوب روح‌الله خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی از سوی دولت انقلابی وقت پیشنهاد کرد که نام خلیج فارس به «خلیج اسلامی» تبدیل شود، با این حال مقام‌های رسمی ایران هرگز از نام پیشنهادی صادق خلخالی استقبال نکردند.
شبکه خبری سی‌ان‌ان روز سه‌شنبه نوشت که رئیس‌جمهور آمریکا پیش از آغاز سفر تازه خود به منطقۀ خاورمیانه برنامه داشت که ایالات متحده از این پس در متون رسمی انگلیسی‌زبان در آمریکا، این پهنهٔ آبی را «Arabian Gulf» یا «Gulf of Arabia» بنامد.
با این حال، یک «منبع آگاه» به سی‌ان‌ان گفته است که این برنامه در روزهای بعد تغییر کرد، چرا که مقامات ایرانی به‌شدت مخالفت خود را با چنین اقدامی اعلام کردند.
دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا، در سخنانی تازه جمهوری اسلامی را به «سوءمدیریت گسترده»، «فساد ساختاری» و «تخریب منطقه» متهم کرد.
او گفت: «در حالی که بلندترین آسمان‌خراش‌های جهان در جده و دبی ساخته می‌شوند، ساختمان‌های تاریخی در تهران در حال فروپاشی و تبدیل‌شدن به آوار هستند.»
ترامپ افزود: «آن ساختمان‌ها مدتی‌ست تحت سیستمی کاملا متفاوت اداره می‌شوند، اما اکنون عمدتا در حال فروریختن هستند؛ در حالی که شما [عربستان سعودی] در حال ساخت برخی از بزرگ‌ترین پروژه‌های زیربنایی جهان هستید.»
او با اشاره به وضعیت نابسامان زیرساختی و زیست‌محیطی در ایران گفت: «دهه‌ها بی‌توجهی و سوءمدیریت، ایران را در تاریکی فرو برده است. قطعی‌های مکرر برق، هر روز چندین ساعت ادامه دارد.»
ترامپ همچنین گفت: «در حالی که کشورهای عربی بیابان‌ها را به زمین‌های حاصل‌خیز تبدیل می‌کنند، رهبران ایران زمین‌های سبز را به بیابان‌های خشک تبدیل کرده‌اند؛ چون فاسد هستند.»
ترامپ با اشاره به بحران آب گفت: «به آنها مافیای آب می‌گویند. همین مافیا باعث رودخانه‌های خشک‌شده و بحران کم‌آبی برای مردم شده است.»
او در ادامه گفت: «در حالی که کشورهای عربی بر تبدیل‌شدن به ستون‌های ثبات منطقه‌ای و تجارت جهانی تمرکز کرده‌اند، رهبران ایران تمرکزشان بر دزدیدن ثروت مردم‌شان برای تامین مالی تروریسم و خونریزی در خارج از کشور است.»
ترامپ همچنین افزود: «غم‌انگیز‌ترین بخش ماجرا این است که آنها کل منطقه را با خود به پایین کشیده‌اند» و تاکید کرد که در جریان تلاش ایران برای حفظ رژیم در حال فروپاشی سوریه، «جان بسیاری از مردم از دست رفت.»
با این حال، او تاکید کرد که نگاهش به ایران برخلاف تصور عمومی است: «در مورد ایران، من هرگز به دشمنی دائمی باور نداشته‌ام. من از دشمنی دائمی خوشم نمی‌آید.»
سخنرانی ترامپ فراتر از کلمات، تغییراتی در معادلات منطقه‌ای را نیز به نمایش گذاشت. همزمان با ایراد این سخنان، ایالات متحده و عربستان سعودی چندین توافق اقتصادی و تسلیحاتی بزرگ را امضا کردند که از نظر حجم و اهمیت بی‌سابقه توصیف شده‌اند. ترامپ در دیدار با محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی، بر شراکت راهبردی واشنگتن–ریاض مهر تأیید زد و اعلام شد که عربستان سعودی قصد دارد ۶۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جدید در آمریکا انجام دهد. همچنین قراردادهای گسترده‌ای از جمله توافق تسلیحاتی ۱۴۲ میلیارد دلاری، که از آن به عنوان بزرگ‌ترین معامله تسلیحاتی تاریخ دو کشور یاد می‌شود – نهایی شد. ترامپ این توافقات پرسروصدا را شواهدی بر موفقیت سیاست خود در جذب متحدان منطقه‌ای دانست و گفت همکاری اقتصادی و نظامی با کشورهای دوست، دوران جدیدی از رونق و امنیت در خاورمیانه را نوید می‌دهد. او تاکید کرد خاورمیانه در آستانه ورود به «دورانی طلایی» قرار دارد؛ دوره‌ای که در سایه اتحاد آمریکا با کشورهای عربی و کنار گذاشتن اختلافات قدیمی رقم خواهد خورد. این سخنان در عمل پیامی به تهران داشت: واشنگتن در حال متحد کردن همسایگان جمهوری اسلامی علیه آن کشور است و ائتلافی گسترده برای مهار جمهوری اسلامی شکل گرفته است.
سخنرانی ریاض بلافاصله با واکنش‌های گوناگون منطقه‌ای و بین‌المللی روبرو شد. در کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، رسانه‌ها از موضع قاطع ترامپ استقبال کردند. شبکه العربیه این بخش از اظهارات او را «هشداری قاطع به ایران» توصیف کرد و نشان‌دهنده حمایت کامل آمریکا از اعراب در برابر تهران دانست. مقامات سعودی نیز با خرسندی از تأکید ترامپ بر مقابله با نفوذ ایران و احتمال پیوستن ریاض به توافقات ابراهیم (عادی‌سازی با اسرائيل) یاد کردند. خود ترامپ در سخنرانی‌اش گفت «امید و آرزوی من این است که عربستان به زودی به توافق ابراهیم بپیوندد و روابطش را با اسرائیل عادی کند… البته این کار را در زمان خودش انجام خواهید داد». این لحن محتاطانه در قبال عربستان نشان داد ترامپ به حساسیت‌های ریاض درباره موضوع فلسطین آگاه است و نمی‌خواهد فشار علنی مستقیمی در این مورد وارد کند. با این حال، تحلیلگران این جملات را فشاری غیرمستقیم برای تسریع عادی‌سازی تعبیر کردند. روزنامه گاردین نوشت که ترامپ با بیان این امیدواری، در واقع سعودی‌ها را تشویق می‌کند که به‌رغم ادامه جنگ غزه و بن‌بست موضوع فلسطین، در نهایت به جمع کشورهای سازش‌کننده با اسرائیل بپیوندند. از سوی دیگر، الشرق الاوسط چاپ ریاض با لحنی محتاط گزارش داد که در نبود پیشرفت در مسئله تشکیل کشور فلسطین، پیوستن عربستان به توافق ابراهیم همچنان بعید به نظر می‌رسد. با این همه، تاکید ترامپ بر همکاری‌های منطقه‌ای و جمله‌ای که «ما دشمن دائمی نداریم» (نقل شده در برخی رسانه‌ها) نشان داد دولت او برای تجدید روابط و اتحادهای تازه در خاورمیانه آماده است؛ حتی اگر این به معنای فصل جدیدی در مناسبات با دشمن دیروز باشد.
در اسرائیل، واکنش‌ها به این سخنرانی حالتی دوگانه داشت. از یک سو، لحن سخت واشنگتن علیه تهران و قول ترامپ به جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای، مورد استقبال مقامات تلاویو قرار گرفت. بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل، که دولتش همواره جمهوری اسلامی را بزرگ‌ترین تهدید امنیتی خود می‌داند، به صورت علنی از رویکرد ترامپ ستایش کرد. اما از سوی دیگر، برخی محافل اسرائیلی با نگرانی پنهان به برخی جوانب این سفر نگریستند. روزنامه جروزالم‌پست غیبت اسرائیل در برنامه سفر ترامپ را «معنادار» توصیف کرد و آن را نشانه‌ای از سردی روابط شخصی ترامپ و نتانیاهو دانست. همچنین پایگاه “تایمز آو اسرائیل” هشدار داد که رویکرد «معامله‌محور» ترامپ در قبال ریاض – نظیر پیمان‌های اقتصادی کلان و چشم‌پوشی احتمالی از برخی موضوعات، ممکن است امنیت اسرائیل را در بلندمدت به خطر اندازد. به گزارش این نشریه، تصمیم ترامپ برای اعلام از سرگیری مذاکرات محرمانه با ایران بدون اطلاع قبلی اسرائیل یکی از مواردی بود که موجب نگرانی تل‌آویو شده است. بدین ترتیب، هرچند اسرائيل در ظاهر از فشار حداکثری بر جمهوری اسلامی حمایت می‌کند، اما نسبت به پیامدهای دیپلماسی پنهانی آمریکا با تهران و اولویت دادن معاملات با اعراب، دچار تردید و دغدغه شده است.
ناظران معتقدند تهران طبق رویه معمول، سخنان رئیس‌جمهور آمریکا را مجموعه‌ای از ادعاهای بی‌اساس و دخالت در امور داخلی ایران خواهد خواند و شاید با نمایش‌هایی سیاسی مانند مانورهای نظامی یا سخنرانی‌های تند متقابل، سعی در نشان دادن عدم تأثر خود بکند. با این حال، تحلیلگران بین‌المللی تأکید می‌کنند که پیام اصلی واشنگتن در این برهه برای جمهوری اسلامی ایران بیش از هر زمان دیگری صریح و جدی است: یا تغییر رفتار و تعامل، یا تحمل انزوای بیشتر و فشارهای فلج‌کننده. حتی شبکه سی‌ان‌ان در تحلیل خود خاطرنشان کرد که این رویکرد دوگانه ترامپ (تهدید همراه با پیشنهاد مذاکره)، ممکن است معادلات مذاکرات پنهانی عمان را پیچیده‌تر کند و جمهوری اسلامی را بر سر دوراهی دشواری قرار دهد.
در مجموع، سخنرانی دونالد ترامپ در ریاض را می‌توان نقطه عطف تازه‌ای در تقابل ایالات متحده و متحدان منطقه‌ای‌اش با جمهوری اسلامی ایران تلقی کرد. این رخدادها حاکی از آن بود که دولت جدید آمریکا پس از دوره‌ای فاصله‌گذاری در دوران بایدن، بار دیگر با صراحت لهجه و نمایش قدرت به صحنه خاورمیانه بازگشته است. ترامپ با بهره‌گیری از سبک خاص خود – آمیزه‌ای از تهدید، تمسخر و دعوت به مذاکره – تلاش کرد صف‌بندی جدیدی را علیه جمهوری اسلامی ایران تشکیل دهد. تأکید بر انزوای جمهوری اسلامی و اجماع منطقه‌ای علیه تهران، همراه با وعده آینده‌ای بهتر در صورت تغییر مسیر جمهوری اسلامی، بیانگر راهبردی است که واشنگتن برای مهار ایران برگزیده است. لحنی که در عین رسمی، طعنه‌آمیز و هشداردهنده بودن، نشان داد کاخ سفید ترامپ قصد ندارد در برابر تهران نرمش نشان دهد. پیام پایانی این نمایش قدرت دیپلماتیک در ریاض روشن بود: اگر تهران رویه خود را عوض نکند، باید منتظر عواقب سخت‌تری باشد؛ چرا که ائتلاف آمریکا و متحدانش مصمم‌اند «خاورمیانه‌ای عاری از تهدید جمهوری اسلامی» رقم بزنند.
