دادگاه رسیدگی به پرونده سانحه آتش‌سوزی زندان اوین که در مهرماه 1401 رخ داد، برگزار شد و حدود 40 زندانی متهم به شکل‌گیری این حادثه به تحمل بیش از 265 سال حبس و 5 هزار ضربه شلاق محکوم شددند.
بر اساس گزارش‌ها روز دوشنبه چهارم تیرماه رای شعبه ۱۱۴۸ دادگاه کیفری دو استان تهران به ریاست قاضی جوادی منتشر شد که به موجب آن ۴۰ متهم پرونده آتش‌سوزی زندان اوین به تحمل «حبس، شلاق و دیه» محکوم شدند.
به گفته برخی خانواده این زندانیان، دادگاه هفته گذشته در مدت زمان یک ساعت برگزار شد و هیچ یک از متهمان حق دفاع نداشتند. شهودی که به همراه خانواده‌ها آمده بودند از دادگاه اخراج شدند و وکیلی که دقایقی با موکل خود صحبت کرده نیز با برخورد تند قاضی مواجه و اخراج شده است.
همچنین گفته می‌شود که در این جلسه هدایت‌الله فرزادی رییس زندان اوین حضور داشته و اسامی کسانی که مخالف رای صادره صحبت می‌کردند را یادداشت کرده است. فرزادی پیشتر از سوی دولت آمریکا به‌عنوان یکی از ناقضان حقوق‌بشر زندانیان در آبان ۱۴۰۱ تحریم شده بود.
برگزاری دادگاه نمایشی در جمهوری اسلامی سبقه طولانی دارد. با این وجود این نخستین بار است که جای متهم و قربانی عوض شده است. بر اساس قوانین مسوولیت جان زندانیان به عهده زندانبان است اما در دادگاه رسیدگی به پرونده متهمان آتش‌سوزی نام هیچ یک از زندانبانان یا مسوولان اوین به چشم نمی‌خورد.
نیمه شب ۲۳مهر۱۴۰۱ و در جریان اعتراضات سراسری در ایران پس از قتل حکومتی مهسا امینی دود غلیظی از اطراف زندان اوین توسط شهروندان مشاهده شد که مسوولان ابتدا آن را تکذیب کرده و سپس علت آن را آتش سوزی در یک کارگاه خیاطی در بند محکومان جرایم مالی و سرقت عنوان کردند.
با گذشت دو روز از این حادثه مرکز رسانه قوه قضاییه علت را درگیری میان برخی زندانیان دانست که به موجب آن 4 زندانی کشته و 61 نفر مجروح شدند. سه روز بعد نیز شمار کشته شدگان به 8 نفر افزایش پیدا کرد.
به گفته برخی زندانیانی که در این حادثه با گلوله زخمی شدند و اکنون خود در لیست متهمان قرار دارند زندانبان‌ها با سلاح گرم به زندانیان شلیک مستقیم کردند و حدود 13 زندانی کشته شدند.
پیش از حادثه آتش سوزی در زندان اوین، دو رویداد مشابه در زندان لاکان رشت و زندان سنندج اتفاق افتاد که به موجب آن ده‌ها زندانی که به گفته منابع مستقل حقوق بشری از بازداشت شدگان اعتراضات سراسری در ایران بودند، جان خود را از دست دادند.
به نظر می‌رسد سرکوب سیستماتیک مخالفان حکومت جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر به یک روال عادی بدل شده و حکمرانان بدون توجه به خواست حداقلی مردم با صدور احکام اعدام، زندان، تبعید و… زندان‌ها را مملو از مخالفان خود کردند. موضوعی که اگرچه در کوتاه مدت صدای معترضان را خاموش می‌کند اما در آینده‌ای نه چندان دور تبعات جبران ناپذیری برای اقتدارگرایان به همراه خواهد داشت.
