گزارشی تازه از یک نشریه معتبر بریتانیایی، بار دیگر توجهها را به وضعیت نظامی جمهوری اسلامی و نگرانیهای فزاینده جامعه ایران از احتمال تکرار جنگ با اسرائیل جلب کرده است. فایننشال تایمز در گزارشی میدانی، به نمایش عمومی توان موشکی و نظامی جمهوری اسلامی پرداخته و این اقدام را تلاشی هدفمند از سوی حاکمیت برای بازسازی بازدارندگی نظامی و مدیریت افکار عمومی پس از جنگ اخیر توصیف کرده است.
این گزارش با توصیف صحنههایی از یک نمایشگاه نظامی در «پارک ملی هوافضای ایران» در غرب تهران آغاز میشود؛ جایی که در یکی از روزهای پاییزی، خانوادهها، دانشجویان و بازدیدکنندگان عادی به فضایی دعوت شدند که معمولاً از دید عموم پنهان است. در محوطه باز، کودکان بر خودروهای زرهی بالا میرفتند و در سالنهای سرپوشیده، موشکهای بالستیک و سامانههای پیشرفته نظامی در برابر نگاه بازدیدکنندگان قد برافراشته بودند. در میان این تجهیزات، بقایای یک پهپاد اسرائیلی از نوع «هرمس» که در جریان جنگ اخیر سرنگون شده بود، بهعنوان نمادی از تقابل مستقیم نظامی، به نمایش گذاشته شده بود.
فایننشال تایمز مینویسد این نمایشگاه صرفاً یک رویداد تبلیغاتی نبود، بلکه تلاشی حسابشده برای انتقال یک پیام مشخص به جامعه ایران بود؛ اینکه جمهوری اسلامی همچنان توان دفاعی خود را حفظ کرده و در صورت لزوم، آمادگی ورود دوباره به جنگ را دارد. این پیام در شرایطی منتقل میشود که جنگ دوازدهروزه اخیر، آسیبپذیریهای جدی ساختار نظامی و امنیتی جمهوری اسلامی را آشکار کرد.
در گفتوگو با بازدیدکنندگان، این رسانه به بازتاب نگرانیهای اجتماعی نیز پرداخته است. نسرین، حسابدار سیوپنجساله، در حالی که مقابل موشک بالستیک «سجیل» ایستاده بود، گفت در زمان جنگ، تصاویر این موشکها را در شبکههای اجتماعی دنبال میکرده است. او معتقد است همین توان موشکی مانع از تکرار سناریویی شبیه غزه در ایران شده است؛ برداشتی که بهگفته گزارش، در میان بخشی از جامعه طرفدار روایت رسمی حکومت، رایج است.
در مقابل، هدف دیگر این نمایشگاه، تغییر روایت عمومی پس از جنگی بود که بهگفته منابع مختلف، به کشته شدن دهها فرمانده ارشد نظامی و شماری از دانشمندان هستهای ایران انجامید. مقامهای محلی شمار جانباختگان را بیش از هزار نفر اعلام کردهاند؛ آماری که بهروشنی با تصویر «اقتدار کامل» جمهوری اسلامی در تضاد است.
فایننشال تایمز مینویسد در ماههای پس از این جنگ، بسیاری از ایرانیان خود را در وضعیتی میان «نه جنگ و نه صلح» میبینند. از یکسو، جمهوری اسلامی بازرسان سازمان ملل را از دسترسی به برخی سایتهای حساس هستهای که هدف بمباران آمریکا قرار گرفته بودند، منع کرده و از سوی دیگر، مذاکرات با واشنگتن بر سر برنامه هستهای به بنبست رسیده است. همزمان، کشورهای اروپایی نیز بخشی از تحریمها علیه تهران را دوباره فعال کردهاند؛ مجموعهای از عوامل که سایه بازگشت درگیری نظامی را بر فضای سیاسی و اجتماعی ایران سنگینتر کرده است.
این نگرانی در میان نسل جوان نیز بازتاب یافته است. سارا، دانشجوی نوزدهساله روانشناسی، در گفتوگو با این نشریه تأکید کرده که بهنظر او، تقویت توان موشکی ایران ضرورتی اجتنابناپذیر است، زیرا احتمال آغاز دوباره جنگ همواره وجود دارد. چنین دیدگاههایی نشان میدهد که فضای روانی جامعه، بهویژه پس از تجربه مستقیم جنگ، بهسمت پذیرش منطق امنیتی حکومت سوق داده شده است.
با این حال، خود مقامهای نظامی جمهوری اسلامی نیز بهطور ضمنی به ضعفهایی اذعان کردهاند که پیشتر انکار میشد. در ماههای اخیر، شماری از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران در گفتوگوهای رسانهای اعتراف کردهاند که در جریان جنگ، از تاکتیکهای اسرائیل غافلگیر شده بودند. محمدرضا نقدی، جانشین فرمانده سپاه در زمان جنگ، گفته است که هدف قرار گرفتن همزمان فرماندهان و دانشمندان در محل سکونتشان، یکی از اشتباهات محاسباتی جمهوری اسلامی بوده است.
یکی از حساسترین مقاطع این دوره، ترور اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس، در تهران در تیر ۱۴۰۳ بود؛ رخدادی که بهعنوان یکی از لحظات تحقیرآمیز برای جمهوری اسلامی توصیف شده است. ایران در آن مقطع از پاسخ مستقیم نظامی خودداری کرد؛ تصمیمی که مقامهای ایرانی اکنون میپذیرند نه از موضع خویشتنداری راهبردی، بلکه بهدلیل ناتوانی موقت در پاسخ مؤثر اتخاذ شده بود.
علیمحمد نائینی، سخنگوی سپاه پاسداران، اعلام کرده است که جمهوری اسلامی در فاصله پس از جنگ، تمرکز خود را بر افزایش دقت و کارایی موشکها گذاشته است. بهگفته او، اگر ایران به موشکهای بالستیک دوربرد دسترسی نداشت، جنگ میتوانست بهجای دوازده روز، به درگیریای فرسایشی و طولانی تبدیل شود.
در همین حال، تحلیلگران غربی به این نکته اشاره کردهاند که تعداد کمتر موشکهای شلیکشده از سوی ایران، در کنار قدرت تخریبی بالاتر آنها، این گمانه را ایجاد کرده که بخشی از زیرساختهای ذخیره و پرتاب موشک آسیب دیده است. محمدرضا نقدی این ادعا را رد کرده و گفته است اسرائیل نتوانسته حتی بخش کوچکی از سکوهای پرتاب ایران را از کار بیندازد.
دیپلماتهای غربی همچنین در حال بررسی این موضوع هستند که آیا جمهوری اسلامی برای بازسازی توان نظامی خود بهدنبال کمک خارجی خواهد رفت یا نه. بهگفته یکی از این دیپلماتها، نقش احتمالی کشورهایی مانند روسیه، چین یا پاکستان در این روند، یکی از پرسشهای کلیدی پیشروی ناظران بینالمللی است.
در مجموع، آنچه فایننشال تایمز از دل این گزارش میدانی ترسیم میکند، تصویری دوگانه از ایران امروز است: حکومتی که میکوشد با نمایش تسلیحات، ضعفهای جنگ اخیر را بپوشاند و همزمان، جامعهای که میان ترس از جنگ دوباره و پذیرش منطق نظامیگری سرگردان مانده است. نمایش قدرت موشکی، بیش از آنکه صرفاً پیام بازدارندگی برای بیرون باشد، تلاشی است برای اقناع افکار عمومی در داخل؛ افکاری که هنوز زخمهای یک جنگ کوتاه اما پرهزینه را فراموش نکردهاند.
