بحران آلودگی هوا در ایران ابعاد تازهای پیدا کرده و بسیاری از شهرهای کشور، بهویژه در خوزستان، امروز سهشنبه یازدهم آذر، وارد مرحلهای خطرناک از آلودگی شدهاند. تداوم ناتوانی دولت جمهوری اسلامی در کنترل منابع آلاینده، نبود نظارت مؤثر بر صنایع و استفاده گسترده از سوختهای غیر استاندارد، موجب شده است که کیفیت هوا در بخش بزرگی از ایران به وضعیت هشدار و حتی قرمز برسد.
بر اساس دادههای رسمی سامانه پایش کیفیت هوا، دستکم چهارده شهر خوزستان اکنون در وضعیت ناسالم قرار دارند؛ وضعیتی که در برخی نقاط به مرحله «بسیار ناسالم» رسیده و سلامت عمومی را جدی تهدید میکند. شهر کارون با شاخص ۲۱۶ آلودهترین نقطه استان اعلام شد. اهواز، دشت آزادگان، شادگان، هویزه، خرمشهر، ملاثانی و ماهشهر نیز در محدوده ۱۴۸ تا ۱۹۶ ثبت شدهاند؛ یعنی شرایطی که برای همه گروههای جمعیتی خطرناک است. شهرهای شوشتر، بهبهان، آغاجری، هفتکل، امیدیه و آبادان نیز امروز در وضعیت نارنجی و قرمز قرار دارند.
آلودگی شدید تنها به خوزستان محدود نیست. اصفهان با شاخص ۱۸۶، اراک ۱۵۴، کرج ۱۵۳، سمنان ۱۵۲، بوشهر ۱۵۱، بندرعباس ۱۴۵، قم ۱۴۴، قزوین ۱۳۵، اردبیل ۱۳۰، تبریز ۱۲۸، مشهد ۱۱۹ و بجنورد ۱۱۴ همگی در وضعیت ناسالم قرار گرفتهاند. در تهران نیز میانگین کیفیت هوا به ۱۰۸ رسیده؛ یعنی شرایط ناسالم برای گروههای حساس. ورامین، پیشوا، باقرشهر، بهارستان، اسلامشهر و پردیس نیز همگی در وضعیت قرمز ثبت شدهاند و شاخص آنها بین ۱۵۱ تا ۱۹۵ نوسان داشته است.
تهران روز دوشنبه برای دهمین روز پیاپی در وضعیت قرمز قرار داشت و دو سوم ظرفیت دستگاههای اجرایی پایتخت تعطیل شد. آمار رسمی نشان میدهد تهران از ابتدای سال جاری تنها شش روز هوای پاک داشته و بیش از ۱۲۰ روز قابل قبول، ۱۰۶ روز ناسالم برای گروههای حساس، ۱۶ روز ناسالم، دو روز بسیار ناسالم و دو روز خطرناک را تجربه کرده است.
پیامدهای انسانی این بحران نیز کاملاً محسوس است. مهدی بابایی، عضو شورای شهر تهران اعلام کرد که بر اساس آمار روزانه بهشت زهرا، تعداد فوتیها در یک ماه گذشته و همزمان با تشدید آلودگی هوا، حدود ۲۰ درصد افزایش یافته است. به گفته او، فوتیها از ۱۸۰ نفر در پایان مهر به ۲۲۰ نفر در پایان آبان رسیده و خانوادهها میتوانند بابت قصور در اجرای قانون هوای پاک، از مسئولان شکایت کنند.
با افزایش فشار افکار عمومی، قوه قضاییه نیز اعلام کرده برای مدیرانی که در کنترل آلودگی هوا به تکالیف قانونی خود عمل نکردهاند، پرونده قضایی تشکیل میدهد. سخنگوی قوه قضاییه گفت تاکنون ۲۷ نامه هشدار و بیش از ۱۰۰ مکاتبه با دستگاههای مربوطه انجام شده و سازمان بازرسی کل کشور نیز در این موضوع ورود کرده است.
در این میان، سخنگوی دولت جمهوری اسلامی نیز در نشست خبری سهشنبه هنگام پاسخ به پرسشها دچار سرفههای مکرر شد و علت را «آلودگی هوا» عنوان کرد. او تاکید کرد که حدود ۶۰ درصد از آلودگی کلانشهرها ناشی از ناوگان فرسوده خودرو و موتورسیکلتهاست.
کارشناسان اما تصویر نگرانکنندهتری ارائه میدهند. صادق حسنوند، رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه تهران هشدار داده که برخی نیروگاههای اطراف تهران و استانهای البرز و قزوین از سوختهایی با میزان گوگرد بسیار بالا استفاده میکنند. او گفت استاندارد جهانی میزان گوگرد در سوخت نیروگاهی «۵۰» است، اما نیروگاههای اطراف تهران سوختهایی با «گوگرد ۳۰ هزار» مصرف میکنند؛ رقمی که سلامت مردم را تهدید کرده و میتواند موجب افزایش بیماریهای تنفسی و قلبی شود.
به این ترتیب، مجموعهای از عوامل شامل استفاده از سوختهای آلاینده در صنایع و نیروگاهها، ناوگان حملونقل فرسوده، نبود نظارت مؤثر، اجرای ناقص قانون هوای پاک و ضعف مدیریت زیستمحیطی، آلودگی هوا را به بحرانی پایدار تبدیل کرده که سلامت میلیونها شهروند ایرانی را تهدید میکند و میتواند به محدودیتهای گستردهتر، تعطیلی گسترده شهرها و افزایش مرگومیر در روزهای آینده منجر شود.
