در ادامهی تنشهای پرشتاب میان جمهوری اسلامی و ایالات متحده آمریکا، دونالد ترامپ، رئیسجمهور ایالات متحده، بار دیگر در اظهاراتی صریح و هشدارآمیز اعلام کرد که در صورت ازسرگیری فعالیتهای هستهای ایران، واشینگتن بدون تردید تأسیسات اتمی جمهوری اسلامی را برای بار دیگر هدف حملات نظامی قرار خواهد داد.
ترامپ این تهدید را روز دوشنبه ششم مرداد، در جریان سفر خود به اسکاتلند و در اقامتگاه گلف ترنبری، در جریان دیدار رسمی با نخستوزیر بریتانیا، کییر استارمر، مطرح کرد. به گزارش خبرگزاری رویترز، ترامپ در این دیدار گفت: «ما توانمندیهای هستهای آنها را از بین بردیم. میتوانند دوباره شروع کنند، اما اگر این کار را بکنند، سریعتر از آنکه حتی فکرش را بکنید، نابودشان خواهیم کرد.»
او با اشاره به فضای موجود در روابط تهران و واشینگتن تأکید کرد که جمهوری اسلامی در روزهای اخیر نشانههایی «بسیار بد و زننده» از خود بروز داده و هشدار داد که هرگونه تلاش برای بازسازی برنامه هستهای با واکنشی فوری، قاطع و نابودکننده از سوی ایالات متحده روبهرو خواهد شد.
رئیسجمهور آمریکا همچنین با انتقاد از دخالت جمهوری اسلامی در مذاکرات آتشبس غزه، اظهار داشت: «فکر میکنم ایران در این دور از مذاکرات دخالت کرده و به حماس پیام و دستور داده است. این اصلاً خوب نیست.» این اظهارات نشان میدهد که در نگاه واشینگتن، تهران نهتنها در مسیر بازسازی ظرفیتهای هستهای گام برداشته، بلکه در سطح منطقهای نیز در تلاش است تا از ابزارهای نیابتی برای اعمال نفوذ در بحرانها استفاده کند.
این سخنان در حالی بیان میشود که تنها چند هفته پیش، ایالات متحده تأسیسات هستهای ایران را هدف حملات هوایی قرار داد. اقدامی که به گفته مقامهای آمریکایی، با هدف توقف برنامهای انجام شد که واشینگتن آن را مرتبط با توسعه تسلیحات هستهای میداند. جمهوری اسلامی همواره مدعی بوده که برنامه هستهایاش ماهیتی صرفاً غیرنظامی دارد؛ اما همزمان با تشدید درگیریها و افزایش تهدیدهای متقابل، لحن مقامهای ایرانی نیز بهطور محسوسی تغییر کرده است.
در همین زمینه، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، در واکنشی تند در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ایران، کشوری با فرهنگی غنی و ریشهدار در هفتهزار سال تمدن، هرگز به زبان تهدید و ارعاب پاسخ نخواهد داد. ایرانیان هرگز در برابر بیگانگان سر خم نکردهاند و تنها به احترام پاسخ میدهند.»
اشاره عراقچی به تمدن هفتهزار ساله ایران، در نوع خود قابلتأمل است. مقامات جمهوری اسلامی، در چهل و چند سال گذشته، همواره بر هویت اسلامی نظام تأکید کردهاند و فرهنگ ایران پیش از اسلام را یا نادیده گرفته یا بیارزش جلوه دادهاند. اکنون اما، در شرایطی که زیر فشار بیسابقه داخلی و خارجی قرار دارند، بهنظر میرسد بخشی از گفتمان رسمی نظام بهناچار به مفاهیمی پناه میبرد که تا پیش از این نادیده گرفته میشد.
عراقچی در ادامه نوشتهاش تأکید میکند: «اگر این تجاوز تکرار شود، بدون تردید واکنشی قاطعتر نشان خواهیم داد؛ واکنشی که دیگر امکان پنهانکردنش وجود نخواهد داشت.»
او همچنین با اشاره به استفادههای پزشکی از تأسیسات هستهای، نوشته: «بیش از یک میلیون ایرانی به رادیوایزوتوپهای پزشکی نیاز دارند که توسط راکتور تحقیقاتی تهران تولید میشوند؛ راکتوری که آمریکا سازنده آن بود و با اورانیوم ۲۰ درصد غنیشده کار میکند. ایران همچنین برای تأمین سوخت راکتورهای نوپای هستهای خود نیازمند غنیسازی است.»
اما عراقچی در همین پیام، به صراحت به شدت آسیبدیدگی تأسیسات هستهای اذعان میکند و مینویسد: «بله، تأسیسات غنیسازی ما به شدت آسیب دیده است، اما عزم و اراده ما نه.» این اظهارات، عملاً تأیید میکند که حملات ایالات متحده، برخلاف ادعای اولیه رسانههای وابسته به جمهوری اسلامی، ضربات جدی و ساختاری به زیرساختهای هستهای کشور وارد کرده است.
ترامپ نیز در سخنان دیگری که روز پیش از آن، در دیدار با اورسولا فوندرلاین، رئیس کمیسیون اروپا، بیان کرد، به همین موضوع اشاره کرده و گفت: «ضربه سختی خوردند، ولی فکر نمیکنم خودشان بدانند چقدر بد ضربه خوردهاند.» او همچنین فاش کرد که درباره ایران، با بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، گفتوگو کرده و از ادامه هماهنگی امنیتی در خصوص ایران خبر داد.
در همین حال، اروپا نیز نسبت به مسیر هستهای تهران ابراز نگرانی کرده است. ژاننوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه، در گفتوگو با شبکه سیبیاس جمهوری اسلامی را به نقض تعهدات برجامی متهم کرد و گفت که فرانسه، به همراه آلمان و بریتانیا، بهدنبال توافقی جامعتر هستند که نهتنها برنامه هستهای، بلکه فعالیتهای موشکی و منطقهای تهران را نیز در بر گیرد.
او تأکید کرد: «ما هنوز با خطر روبهرو هستیم و همراه با آلمان و بریتانیا کاملاً روشن گفتهایم که ایران نباید به سلاح هستهای دست یابد. در ماههای گذشته، در هماهنگی نزدیک با مقامهای آمریکایی، با مقامهای ایرانی تماس گرفتیم تا خواستههای خود را مطرح کنیم.»
اما در مقابل، فضای حاکم بر تهران با رویکردی کاملاً تدافعی و تهدیدآمیز همراه است. ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس، از بررسی طرح خروج ایران از پیمان منع گسترش تسلیحات اتمی (انپیتی) در واکنش به احتمال فعال شدن مکانیزم ماشه خبر داد. مجید خادمی، رئیس سازمان اطلاعات سپاه، نیز با لحنی تهدیدآمیز گفت: «اگر اروپا تصمیم به فعالسازی مکانیزم ماشه بگیرد، خودش ضرر خواهد کرد.»
در مجموع، بهنظر میرسد که جمهوری اسلامی، در پاسخ به افزایش فشارهای سیاسی، اقتصادی و نظامی، به جای بازنگری در سیاستهای پرهزینهاش، بر ادبیاتی تهاجمی، همراه با ناسیونالیسم شعاری و ادعاهای صلحطلبانه متکی شده است؛ راهبردی که در داخل کشور نیز، با توجه به بحرانهای اقتصادی و بیاعتمادی گسترده، کمتر از گذشته مورد قبول افکار عمومی و حتی حامیان رزيم قرار میگیرد.