در حالی که شمارش معکوس برای پایان برخی مفاد برجام آغاز شده و کشورهای اروپایی در آستانه تصمیمگیری درباره فعالسازی مکانیسم ماشه قرار دارند، فضای سیاسی تهران بار دیگر به سمت تهدید، انکار و خروج از تعهدات بینالمللی حرکت کرده است.
علاءالدین بروجردی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی، روز سهشنبه در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد که تروئیکای اروپایی – شامل فرانسه، آلمان و بریتانیا، در مذاکرات اخیر استانبول پیشنهاد تمدید ششماهه مهلت استفاده از مکانیسم ماشه را مطرح کردهاند، اما «طرف ایرانی و روسها» با این پیشنهاد مخالفت کردهاند.
بروجردی این پیشنهاد اروپاییها را نشانهای از «تردید» آنها برای استفاده از این ابزار دانست و با لحنی تهدیدآمیز افزود: «در غیر این صورت، میتوانند یکروزه آن را فعال کنند. اما ما هم دست بسته نیستیم. همانطور که قبلاً نشان دادهایم، مجلس در تصویب مصوبات متقابل تعلل نمیکند.»
او در ادامه گفت: «اگر آنها بخواهند از این اهرم استفاده کنند، ما هم دست بسته نیستیم. همانطور که اکنون گفتمان آن در مجلس آغاز شده، مصوبهای آماده میکنیم تا از پیمان انپیتی خارج شویم.»
همزمان با بروجردی، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی نیز تمدید مهلت بازگشت تحریمها در قالب مکانیسم ماشه را «بیمعنا و بیمبنا» توصیف کرده و گفته بود طرفهای اروپایی، بهدلیل عملکردشان، «نه صلاحیت دارند و نه مجوز» چنین اقدامی.
این در حالی است که فایننشالتایمز در گزارشی اختصاصی اعلام کرد که تروئیکای اروپایی در صورتی که ایران با ازسرگیری مذاکرات با واشینگتن و همکاری با آژانس بینالمللی انرژی اتمی موافقت کند، حاضر به تمدید مهلت بازگشت تحریمها هستند. طبق مفاد برجام، برخی از محدودیتهای کلیدی در مهرماه امسال منقضی میشوند و بدون دستیابی به توافق تازه، اروپا باید تا پایان شهریور درباره استفاده از مکانیسم ماشه تصمیم نهایی بگیرد.
اما در تهران، بجای بهرهگیری از فرصت دیپلماتیک، همراستا با روسیه، دوباره به سمت ادبیات تهدید و تعلیق تعهدات پیش میروند.
ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس، نیز بهصراحت از بررسی طرح خروج ایران از پیمان منع گسترش سلاحهای اتمی (انپیتی) سخن گفته و تأکید کرده که این گزینه، واکنشی متقابل به مکانیسم ماشه خواهد بود.
در همین حال، منوچهر متکی، نماینده تهران، نیز در اظهاراتی عجیب گفته است: «مجلس دست به ماشه است و در صورت لزوم، خروج از انپیتی ظرف ۲۴ ساعت تصویب میشود.»
دیگر اعضای کمیسیون امنیت ملی نیز در روزهای اخیر با لحنی مشابه در اظهارنظرهایی اغلب غیرواقعبینانه، تهدید به ترک همه تعهدات بینالمللی کردهاند. از جمله ابوالفضل ظهرهوند که گفته است: «اگر اروپا مکانیسم ماشه را فعال کند، خروج از برجام و انپیتی با همراهی روسیه و چین، اهرمی قدرتمند برای جمهوری اسلامی خواهد بود.»
او حتی مدعی شده که «اروپاییها میدانند دستشان خالی است» و بدون حضور آمریکا و با احتمال خروج روسیه و چین از برجام، دیگر چیزی از توافق باقی نخواهد ماند. اما این نگاه یکجانبه و غیرعملگرایانه، بازتابی از همان سیاستی است که کشور را در طول سالهای گذشته به نقطه فعلی رسانده است؛ سیاستی که هرگونه فشار خارجی را بهانهای برای خروج از تعهدات میداند، بیآنکه چشماندازی برای دستیابی به توافقی پایدار و خروج از بنبست بینالمللی ارائه دهد.
برخی دیگر از نمایندگان مجلس نیز پا را فراتر گذاشتهاند. از جمله سعیدی، دبیر کمیسیون امنیت ملی، که با قاطعیت گفته: «اگر اروپاییها مکانیزم ماشه را فعال کنند، حتماً از انپیتی خارج میشویم.»
او در عین حال اعتراف کرده که حتی چشمانداز مشخصی برای آغاز دوباره مذاکرات با آمریکا وجود ندارد و مذاکره با اروپا نیز ممکن است «بیفایده» باشد.
غضنفری، دیگر عضو مجلس، هم اظهار داشته که: «باید از برجام و انپیتی خارج شویم. مذاکرات با تروئیکای اروپا به نتیجه نخواهد رسید. اسرائیل در اولین فرصت، به ما حمله خواهد کرد.»
این اظهارات، که بهوضوح مبتنی بر ادراک امنیتی و بیاعتمادی مطلق نسبت به جامعه جهانی است، نشان میدهد که سیاست خارجی جمهوری اسلامی تا چه اندازه درگیر بحران فقدان راهبرد واقعبینانه و فقدان انسجام در تصمیمگیری است.
در میان این همه اظهارات تهدیدآمیز، اظهارات احمدی، یکی دیگر از اعضای کمیسیون امنیت ملی، نیز جلب توجه میکند که گفته است روند اجرای مکانیزم ماشه حدود ۷۰ روز زمان میبرد و جمهوری اسلامی در صورت بازگشت به میز مذاکره، سه پیششرط خواهد داشت: پرداخت خسارت از سوی آمریکا و اسرائیل، و تعهد کتبی مبنی بر عدم حمله به ایران.
در مجموع، نگاهی به مجموع مواضع مقامهای جمهوری اسلامی نشان میدهد که فضای تصمیمگیری در تهران، نهتنها در جهت تنشزدایی حرکت نمیکند، بلکه با تکیه بر تهدید، انکار، و گسست از نهادهای بینالمللی، عملاً خود را به حاشیهای عمیقتر از تعامل جهانی سوق میدهد.
با نزدیکشدن به مهلت پایانی اجرای برخی بندهای برجام، اروپا ناگزیر از تصمیمگیری است. و در مقابل، جمهوری اسلامی به جای گفتوگوی شفاف و مسئولانه، بر طبل خروج میکوبد؛ خروجی که این بار نه صرفاً از یک توافق، بلکه از نظم بینالمللی خواهد بود.