شبکه خبری ان‌بی‌سی به نقل از پنج مقام فعلی و پیشین آمریکایی گزارش داده که حملات آمریکا به سه سایت غنی‌سازی ایران در ماه گذشته عمدتا تاسیسات فردو را تخریب و فعالیت‌های آن را به طور چشمگیری به عقب انداخته است. اما دو سایت دیگر در نطنز و اصفهان آسیب کمتری دیده‌اند و ممکن است فقط تا حدی از کار افتاده باشند، به‌طوری‌که اگر ایران اراده کند، می‌تواند ظرف چند ماه آینده غنی‌سازی را در آنجا از سر بگیرد. این گزارش که روز پنجشنبه ۲۶ تیر منتشر شد، ارزیابی تازه ایالات متحده از میزان تخریب ناشی از عملیات نظامی این کشور در حمله به تاسیسات غنی‌سازی ایران است.
به گفته این منابع، خلاصه‌ای از این ارزیابی در روزهای اخیر به برخی نمایندگان کنگره، مقامات پنتاگون و کشورهای هم‌پیمان ارائه شده است.
شبکه خبری ان‌بی‌سی همچنین مطلع شده که سنتکام، فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا طرح جامع‌تری برای حمله به ایران تهیه کرده بود که شامل هدف قرار دادن سه سایت دیگر و انجام عملیاتی چند هفته‌ای به جای تنها یک شب می‌شد. به گفته یک مقام فعلی و دو مقام پیشین آمریکایی، این طرح به‌طور کامل آماده اجرا بود.
بنا بر گزارش این طرح به دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا ارائه شد، اما او آن را رد کرد. علت این بود که او چنین حمله‌ای را با رویکرد سیاست خارجی خود که خواهان خروج از درگیری‌های خارجی بود، ناسازگار می‌دانست. همچنین نگرانی‌هایی درباره تعداد زیاد تلفات احتمالی در هر دو طرف وجود داشت.
یکی از منابع مطلع به ان‌بی‌سی گفت: «ما آماده بودیم که همه گزینه‌ها را تا انتها اجرا کنیم، اما رئیس‌جمهور چنین تصمیمی نداشت.» ترامپ در سخنرانی خود ساعاتی پس از این حملات، آن‌ها را “موفقیتی چشمگیر در عملیات نظامی” توصیف کرد و گفت: «تأسیسات کلیدی غنی‌سازی ایران به طور کامل و تماماً نابود شده‌اند.»
اطلاعاتی که تاکنون جمع‌آوری شده، تصویری پیچیده‌تر از آنچه ترامپ می‌گوید ارائه می‌دهد. اگر یافته‌های اولیه در مورد میزان آسیب به برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی تأیید شود، ممکن است آمریکا دوباره وارد درگیری با جمهوری اسلامی شود.
به گفته یکی از مقامات فعلی و یکی از مقامات پیشین، در دولت‌های آمریکا و اسرائیل بحث‌هایی در جریان است مبنی بر اینکه در صورت عدم تمایل ایران به ازسرگیری مذاکرات با دولت ترامپ درباره توافق هسته‌ای یا مشاهده نشانه‌هایی از بازسازی سایت‌ها، ممکن است نیاز باشد که حملات جدیدی به دو سایت کم‌آسیب‌دیده انجام شود.
ارزیابی اخیر، تنها یک نمای کلی از میزان تخریب ناشی از این حملات است و مقامات دولت آمریکا گفته‌اند که فرایند جمع‌آوری اطلاعات درباره آن چندین ماه ادامه خواهد داشت. طبق گفته دو مقام فعلی، ارزیابی‌ها با گذشت زمان تغییر می‌کند، اما یافته‌های جدید نشان‌دهنده خسارات بیشتر نسبت به ارزیابی‌های اولیه است. این ارزیابی در حال حاضر دیدگاه رسمی دولت درباره تأثیر حملات است.
آنا کلی، سخنگوی کاخ سفید، در بیانیه‌ای به شبکه ان‌بی‌سی اعلام کرد: «همان‌طور که رئیس‌جمهور گفته و کارشناسان نیز تأیید کرده‌اند، عملیات “چکش نیمه شب” توانمندی‌های هسته‌ای ایران را به‌طور کامل نابود کرد. آمریکا و جهان، به لطف اقدام قاطع او، امروز امن‌تر هستند.»
شان پارنل، سخنگوی ارشد پنتاگون نیز گفت: «اعتبار رسانه‌های “دروغ‌پرداز” همانند وضعیت فعلی تاسیسات هسته‌ای ایران است یعنی که نابود شده، زیر خاک رفته و سال‌ها طول خواهد کشید تا بازسازی شود. رئیس‌جمهور ترامپ موضعی روشن داشت و مردم آمریکا درک می‌کنند که تأسیسات هسته‌ای ایران در فردو، اصفهان و نطنز کاملاً نابود شده‌اند. هیچ شکی در این باره نیست.» او تاکید کرد که عملیات یاد شده “ضربه‌ای اساسی به توان هسته‌ای ایران وارد کرد”.
به گفته دو مقام فعلی آمریکایی حمله به فردو، که سال‌ها یکی از ارکان اصلی برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی به شمار می‌رفت، ظرفیت غنی‌سازی در این سایت را تا حدود دو سال عقب انداخته است.
تاکنون بیشتر پیام‌رسانی عمومی دولت آمریکا درباره این حملات، بر فردو متمرکز بوده است. برای مثال، در یک نشست خبری پنتاگون که در پاسخ به گزارش ارزیابی اولیه آژانس اطلاعات دفاعی برگزار شد در آن طرح شد که برنامه هسته‌ای ایران فقط سه تا شش ماه عقب افتاده است، پیت هگست و ژنرال دن کین، وزیر دفاع و رئیس ستاد مشترک آمریکا، بیشتر درباره حمله به فردو صحبت کردند تا اصفهان و نطنز.
بنا بر گزارش مقام‌های آمریکایی پیش از حمله می‌دانستند که ایران در نطنز و اصفهان تأسیسات و ذخایری از اورانیوم غنی‌شده دارد که حتی بمب‌های ۳۰ هزار پوندی GBU-57 موسوم به “بانکر باستر” نیز نمی‌توانند به آن‌ها برسند. این بمب‌ها که پیش از این عملیات هرگز در نبرد استفاده نشده بودند، برای انهدام تأسیسات دفن‌شده در کوه‌های فردو طراحی شده‌اند.
اما از همان سال ۲۰۲۳ نشانه‌هایی وجود داشت که ایران در نطنز در حال حفاری تونل‌هایی در عمقی پایین‌تر از حد نفوذ این بمب‌ها است. در اصفهان نیز تونل‌هایی عمیق در زیر زمین وجود دارد. آمریکا در اصفهان از موشک‌های تاماهاوک برای هدف قرار دادن تأسیسات سطحی استفاده کرد، اما در نطنز از GBU-57 استفاده شد.
مقام‌های کاخ سفید به جلسه‌ای محرمانه در اواخر ژوئن اشاره کردند که توسط جان راتکلیف، رئیس سیا، برگزار شد. به گفته یکی از مقام‌های دولت، راتکلیف در این جلسه به قانون‌گذاران گفت که برنامه هسته‌ای ایران “به‌شدت آسیب دیده” و چند تأسیسات کلیدی هسته‌ای “کاملاً نابود شده‌اند”. او افزود که تنها سایت تبدیل فلز در نطنز که برای غنی‌سازی ضروری است، “آن‌چنان تخریب شده که بازسازی آن سال‌ها طول خواهد کشید.”
راتکلیف همچنین گفت که جامعه اطلاعاتی آمریکا معتقد است در نتیجه حملات، بیشتر اورانیوم غنی‌شده در اصفهان و فردو زیر آوار مدفون شده و بنابراین ایران به‌سختی می‌تواند آن را بازیابی کرده و غنی‌سازی را از سر بگیرد. اما به گفته دو مقام آمریکایی، تاکنون نشانه‌ای از تلاش ایران برای حفاری مجدد این تأسیسات مشاهده نشده است.
بر اساس گزارش قبلی ان‌بی‌سی یک مقام ارشد دولت اسرائیل گفته که دولت اسرائیل معتقد است بخشی از اورانیوم غنی‌شده ایران هنوز دست‌نخورده باقی مانده، اما در عمق تأسیسات اصفهان مدفون شده است. این مقام افزود که اسرائیل این مواد را عملاً غیرقابل دستیابی می‌داند، چون اگر ایران بخواهد آن را استخراج کند، اسرائیل حملات جدید انجام خواهد داد. به گفته این مقام، اسرائیل باور دارد که برنامه هسته‌ای ایران تا دو سال عقب افتاده است.
مقامات آمریکایی و حامیان جمهوری‌خواه این عملیات نیز معتقدند حتی اگر سایت‌های هدف قرار گرفته به‌طور کامل نابود نشده باشند، این عملیات موفق بوده زیرا معادله راهبردی ایران را تغییر داده است. از نگاه آنان، اکنون رژیم تهران با تهدید واقعی حملات بیشتر از سوی آمریکا و اسرائیل مواجه است، اگر نشانه‌ای از احیای فعالیت‌های پنهانی هسته‌ای دیده شود.
اواخر ماه گذشته، وقتی از ترامپ پرسیده شد که آیا اگر گزارش‌های اطلاعاتی نشان دهند ایران دوباره به سطح نگران‌کننده‌ای از غنی‌سازی رسیده، حاضر است باز هم ایران را بمباران کند، گفت: «قطعاً. بدون تردید.»
مقامات کاخ سفید می‌گویند پدافند هوایی ایران تقریباً به‌طور کامل نابود شده و عملاً جمهوری اسلامی توان دفاع در برابر حملات بعدی را ندارد، پس “تصور اینکه می‌تواند چیزی را به‌راحتی بازسازی کند، کاملاً غیرواقعی است.”
از پاییز گذشته و در دوران دولت بایدن، ژنرال اریک کوریلا، فرمانده سنتکام، طرحی برای حمله “تمام‌عیار” به جمهوری اسلامی آماده کرده بود. به گفته یک مقام فعلی و دو مقام پیشین، هدف این طرح، “نابودسازی کامل” ظرفیت‌های هسته‌ای ایران بود.
بر اساس این طرح، آمریکا شش سایت را هدف قرار می‌داد و برای وارد کردن آسیب کافی، این سایت‌ها باید به‌طور مکرر بمباران می‌شدند. همچنین زیرساخت‌های پدافند هوایی و موشکی جمهوری اسلامی نیز هدف قرار می‌گرفت. برنامه‌ریزان پیش‌بینی می‌کردند که این حملات می‌تواند تلفات بالایی در ایران به همراه داشته باشد و در صورت اجرای طرح، ایران احتمالاً مواضع آمریکایی‌ها را در عراق و سوریه هدف قرار می‌داد.
یکی از منابع گفته است که این عملیات “به یک کارزار هوایی طولانی” تبدیل می‌شد. به گفته دو مقام پیشین، برخی در دولت ترامپ این گزینه تهاجمی گسترده را گزینه‌ای معقول در سیاست خارجی می‌دانستند. ترامپ در جریان طرحی “تمام‌عیار” قرار گرفت، اما آن را رد کرد زیرا معنای چنین عملیاتی یک درگیری بلندمدت بود.
ترامپ مدت‌هاست به دنبال توافقی جدید با جمهوری اسلامی است که مانع توسعه سلاح هسته‌ای توسط ایران شود. اما مذاکرات غیرمستقیم میان مقامات آمریکا و ایران به نتیجه نرسید و اسرائیل پیش‌دستی و تأسیسات هسته‌ای ایران را بمباران کرد.
جمهوری اسلامی همواره تأکید کرده که برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است، موضعی که عباس عراقچی، وزیر خارجه این کشور یک روز پیش از حملات آمریکا در گفتوگو با ان‌بی‌سی نیز تکرار کرد.
به گفته مقام‌های آمریکایی، در واشینگتن و تل‌آویو بحث‌هایی در جریان است که اگر تهران از بازگشت به مذاکرات هسته‌ای خودداری کند یا از احیای فعالیت‌هایش در این دو سایت شواهدی دیده شود، حملات تازه‌ای انجام شود. ترامپ در پاسخ به این پرسش که اگر جمهوری اسلامی دوباره به غنی‌سازی در سطح بالا بازگردد، آیا حملات دیگری انجام خواهد داد، گفته است: «حتما، بدون هیچ تردیدی.»
این ارزیابی همچنین نشان می‌دهد که پدافند هوایی جمهوری اسلامی در جریان این حملات به‌شدت آسیب دیده است و مقام‌های آمریکایی معتقدند جمهوری اسلامی اکنون برای مقابله با حملات بعدی تقریبا هیچ سامانه دفاعی موثری ندارد.
این سلسله حملات در حالی انجام شدند که جمهوی اسلامی پس از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ و بازگرداندن تحریم‌ها، محدودیت‌های غنی‌سازی را کنار گذاشت و پیش از حملات ماه گذشته، به اندازه تولید ۹ تا ۱۰ بمب هسته‌ای مواد شکافت‌پذیر در اختیار داشت. دولت ترامپ به دنبال توافق جدیدی بود که توان هسته‌ای جمهوری اسلامی را مهار کند، اما مذاکرات غیرمستقیم به نتیجه نرسید و مقام‌های تهران نیز همچنان ادعا می‌کنند که برنامه هسته‌ای این کشور صرفا اهداف صلح‌آمیز دارد.
حالا گزارش تازه ان‌بی‌سی‌نیوز نشان می‌دهد برخلاف روایت رسمی کاخ سفید مبنی بر «نابودی کامل»، حملات آمریکا تنها یک مرکز هسته‌ای جمهوری اسلامی را واقعا از مدار خارج کرده است و دو سایت دیگر می‌توانند به مروز زمان و در صورت تصمیم تهران، به چرخه تولید بازگردند.
از سوی دیگر، اختلاف نظرها در واشینگتن درباره ادامه فشار نظامی بر تهران و مخالفت ترامپ با ورود به جنگی طولانی‌مدت، تصویری پرابهام از آینده این پرونده به دست می‌دهد؛ اگرچه یک پیام روشن از سوی آمریکا و اسرائیل به جمهوری اسلامی ارسال شده است: «هرگونه تلاش برای احیای برنامه هسته‌ای با خطر حملات جدید روبرو خواهد شد.»
