ساعاتی پس از اعلام این‌که بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه به مقصدی نامعلوم گریخته است، شورشیان سوریه اعلام کردند دمشق، پایتخت کشور «آزاد شد». پیشتر آنها از تصرف حمص، سومین شهر بزرگ سوریه معروف به «پایتخت انقلاب علیه اسد» خبر داده بودند.
در بیانیه‌ای که روز یکشنبه ۸ دسامبربرابر با ۱۸ آذر به‌صورت زنده از تلویزیون ملی سوریه پخش شد، گروهی از شورشیان اعلام کردند: «دیکتاتور اسد سرنگون شده است» و تمام زندانیان از یکی از بزرگ‌ترین زندان‌های دمشق آزاد شده‌اند. در این بیانیه از «مبارزان و شهروندان» خواسته شد اموال دولت سوریه را حفظ و از آن نگهداری کنند.
به گزارش رویترز، بشار اسد، رهبر سوریه که پیش از این تمامی اشکال مخالفت با حکومت خود را سرکوب کرده بود، به گفته دو مقام ارشد ارتشی، بامداد یکشنبه، ساعتی پیش از انتشار خبر سقوط حکومتش، دمشق را به مقصدی نامعلوم ترک کرد. هم‌زمان شورشیان نیز اعلام کردند که بدون روبه‌رو شدن با هیچ‌گونه مقاومت نظامی وارد پایتخت شده‌اند.
پس از ورود و پیشروی شورشیان در دمشق، محمد جلالی، نخست‌وزیر سوریه، با انتشار ویدیویی آمادگی خود را برای همکاری با هر دولتی که منتخب مردم باشد، اعلام کرد. او گفت که سوریه را ترک نخواهد کرد، اما آماده است تا قدرت را به مخالفان تحویل دهد. او همچنین برای هر نوع همکاری به‌منظور اداره امور کشور اعلام آمادگی کرد و درضمن، از مردم خواست که از اموال عمومی محافظت کنند.
جلالی در سخنان بعدی خود خواستار برگزاری انتخابات آزاد در سوریه شد تا مردم بتوانند کسی را که می‌خواهند، انتخاب کنند. او افزود که با فرمانده شورشیان، ابومحمد جولانی، برای گفت‌وگو در مورد مدیریت دوره انتقالی در تماس بوده است.
ابومحمد جولانی، رهبر شورشیان سوریه، نیز روز یکشنبه گفت که به جنگجویان اعلام شده نزدیک شدن به موسسات عمومی ممنوع است. به گفته او، تا زمان تحویل رسمی موسسات و نهادهای دولتی و عمومی، آنها تحت نظارت «نخست‌وزیر سابق» باقی خواهند ماند.
بشار اسد که در سال ۲۰۰۰ پس از مرگ پدرش، حافظ اسد، به قدرت رسید ساختاری سرکوبگر را به ارث برد.
اگرچه در ابتدا امیدهایی به اصلاحات و رویکردی بازتر وجود داشت، این امیدها به‌زودی نقش بر آب شد. وی به جای اصلاحات، از قدرت برای سرکوب شدید معترضان استفاده کرد و اعتراضات مسالمت‌آمیز سال ۲۰۱۱ را به جنگی داخلی تبدیل کرد که بیش از نیم میلیون کشته و میلیون‌ها آواره بر جای گذاشت.
او با حمایت جمهوری اسلامی و روسیه موفق شد شورشیان را سرکوب کند. روسیه با استفاده از قدرت هوایی خود و جمهوری اسلامی از طریق ارسال مستشاران نظامی و نیروهای حزب‌الله لبنان، نقش کلیدی در بقای اسد ایفا کردند.
اما این‌بار متحدان اسد به دلیل مشغول بودن به بحران‌های داخلی خود نتوانستند کمک عمده‌ای به بشار اسد کنند وارتش او نتوانست مقاومت موثری را در برابر حملات شورشیان از خود نشان دهد.
شورشیانی که رژیم اسد را ساقط کردند، ترکیبی از گروه‌ها و سازمان‌های مختلف هستند که تنها هدف مشترکشان سرنگونی رژیم بود.
گروه اصلی این حمله، «هیئت تحریر شام»، ریشه در القاعده دارد و سابقه‌ای خشونت‌آمیز دارد. این گروه در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا خود را به‌عنوان نیرویی ملی‌گرا معرفی کند، اما بسیاری نسبت به نیت واقعی آنها نگران هستند.
سقوط اسد ضربه‌ای جدی به نفوذ جمهوری اسلامی در منطقه وارد کرده است. سوریه تحت حاکمیت اسد، حلقه‌ای کلیدی در محور مقاومت جمهوری اسلامی بود که شامل حزب‌الله لبنان، حوثی‌های یمن و گروه‌های شبه‌نظامی در عراق می‌شود.
با تضعیف این محور، جمهوری اسلامی با چالشی جدی روبه‌رو است. اکنون تهران باید تصمیم بگیرد که آیا به برنامه هسته‌ای خود شتاب بخشد یا به دنبال توافقی با دولت جدید آمریکا برود.
حزب‌الله نیز که از حمایت لجستیکی سوریه برخوردار بود، اکنون با بحران جدیدی مواجه است. این گروه که درگیر جنگی طولانی با اسرائیل بوده است، اکنون باید با دولتی جدید در سوریه دست و پنجه نرم کند که رویکردی خصمانه با آن دارد.
حزب‌الله حالا در تلاش است تا ذخایر تسلیحاتی خود را حفظ کند، اما فروپاشی سریع سوریه امکان انتقال تسلیحات جمهوری اسلامی از طریق این کشور را به شدت محدود کرده است.
برای اسرائیل، سقوط رژیم اسد به منزله کاهش نفوذ جمهوری اسلامی و حزب‌الله در نزدیکی مرزهایش است. با این حال، نگرانی‌ها درباره پر شدن خلأ قدرت توسط گروه‌های افراطی همچنان پابرجاست. اسرائیل در این شرایط به نظارت دقیق بر تحولات سوریه و تلاش برای تقویت همکاری با متحدان منطقه‌ای خود ادامه خواهد داد.
ترکیه هم که حامی بزرگ برخی از شورشیان سوری بوده است، نقش مهمی در تحولات اخیر داشته است. اگرچه مقامات ترک حمایت مستقیم از هیئت تحریر شام را انکار کرده‌اند، بسیاری معتقدند که این عملیات بدون چراغ سبز آنکارا ممکن نبوده است.
با حدود سه میلیون پناهجوی سوری در خاک خود، ترکیه امیدوار است که تحولات اخیر راه را برای بازگشت امن پناهجویان هموار کند.
سقوط رژیم اسد اگرچه پایان یک دوره طولانی استبداد را رقم می‌زند، اما آینده‌ای نامشخص را برای سوریه و منطقه به همراه دارد. گروه‌های شورشی ممکن است به رقابت برای قدرت بپردازند و این امر می‌تواند منجر به افزایش خشونت و بی‌ثباتی شود.
این در شرایطی است که ناظران می‌گویند جامعه بین‌المللی با ایفای نقشی فعال‌تر، می‌تواند از فروپاشی کامل کشور جلوگیری کرده و زمینه را برای انتقال قدرتی مسالمت‌آمیز فراهم آورد.
