در حالی که تهران دهمین روز متوالی را با وضعیت قرمز آلودگی هوا پشت سر میگذارد، بحران آلودگی و کمبارشی در سراسر کشور به مرحلهای کمسابقه رسیده است. بر پایه دادههای شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، میانگین غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون طی ۲۴ ساعت گذشته به ۱۵۹ واحد رسیده، عددی که هوا را برای تمامی گروهها ناسالم و شرایط اضطراری را قطعی میکند. تهران از ابتدای سال تا چهارم آذر تنها شش روز هوای پاک داشته و در مقابل، بیش از دویست روز در وضعیتهای ناسالم، بسیار ناسالم و حتی خطرناک قرار گرفته است، روندی که نشاندهنده تشدید یک بحران ساختاری است.
پیامدهای این وضعیت به تعطیلی گسترده مراکز آموزشی انجامیده است. در استان تهران، مدارس و دانشگاهها طی روزهای ۹ و ۱۰ آذر غیرحضوری شدند و اکنون این الگو در دیگر استانها نیز تکرار میشود. در خوزستان، بنا بر اعلام دبیر کارگروه اضطرار آلودگی هوا، آموزش در شش شهر از جمله اهواز، حمیدیه، کارون، باوی، ماهشهر و شوشتر بهطور کامل غیرحضوری شده است. در استانهای مرکزی و قم هم مدارس و برخی مراکز آموزشی روز دهم آذر تعطیل شدند. با این حال، هیچیک از این تعطیلیها جایگزین سیاستهای مؤثر برای مهار بحران آلودگی نشده و صرفاً نقش مُسکن کوتاهمدت را ایفا میکند.
همزمان، انتقادها از نبود شفافیت و حتی سانسور اطلاعات مربوط به آلودگی هوا شدت گرفته است. سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی، ضمن اعتراض به خاموشکردن تابلوهای شاخص کیفیت هوا در برخی مناطق، تأکید کرده است که «حق مردم است که اطلاعات دقیق و بهروز درباره آلودگی هوا داشته باشند» و دستگاههای مسئول باید بدون سانسور دستورالعملهای درست را منتشر کنند. این انتقادها، روایتی رسمی از پنهانکاری را تأیید میکند؛ روایتی که مازیار بیگلو، دبیر انجمن سازندگان قطعه و مجموعههای خودرو نیز آن را بازتاب داده و گفته است سهم خودروهای سواری در آلودگی کمتر از ۲۰ درصد است، در حالی که «درباره ۸۰ درصد منابع آلودهکننده هوا صحبت نمیشود». این اظهارات، بار دیگر به نقش نیروگاهها و صنایع سنگین اشاره دارد، جایی که سوزاندن گسترده گازوئیل غیراستاندارد و مازوت به سیاستی رسمی برای جبران کمبود انرژی تبدیل شده است؛ روندی که سازمان محیطزیست بهصراحت آن را عامل اصلی تشدید آلودگی پایتخت در روزهای اخیر دانسته است.
در کنار این بحران، سازمان هواشناسی نیز تصویر نگرانکنندهای از وضعیت اقلیمی کشور ترسیم کرده است. رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران این سازمان اعلام کرده که ایران در یکی از خشکترین پاییزهای پنج دهه اخیر قرار دارد و در بسیاری از نقاط کشور طی حدود ۷۰ روز گذشته «هیچگونه بارشی» ثبت نشده است. این وضعیت نه تنها ایران بلکه کشورهای منطقه را نیز درگیر کرده و چشمانداز بازگشت شرایط عادی همچنان نامطمئن است.
با این حال، طبق اعلام سازمان هواشناسی، از دهم آذر بارشهایی پراکنده در سواحل شمالی، شمالغرب و غرب کشور آغاز خواهد شد و این بارشها هرچند شدید نیستند، اما نسبت به خشکی بیسابقه هفتههای اخیر یک تغییر محسوب میشوند. همچنین پیشبینی شده که از اواسط هفته آینده موج بارشی دیگری وارد کشور شود و تا پایان همان هفته بارندگیهای قابل توجهی در غرب، جنوبغرب و دامنههای جنوبی البرز، از جمله تهران رخ دهد.
در مجموع، آنچه این روزها ایران تجربه میکند همزمانی دو بحران است، آلودگی هوای فزاینده و خشکسالی کمسابقه؛ دو پدیدهای که ریشه در ترکیبی از سوءمدیریت، بحران انرژی، و کمتوجهی به استانداردهای زیستمحیطی دارند و اکنون خود را در قالب تهدیدی جدی برای سلامت و زندگی روزمره میلیونها شهروند نشان میدهند.
