تحرکات تازه‌ای در روابط جمهوری اسلامی و ایالات متحده آمریکا آغاز شده است. هم‌زمان با تشدید فشارهای سیاسی و ادامه پیام‌های غیررسمی از طریق میانجی‌ها، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، بار دیگر تأکید کرده که ایران «به‌دنبال دستیابی به توافق است»، هرچند آن را علناً انکار می‌کند. سخنان ترامپ و پاسخ‌های مقام‌های جمهوری اسلامی، از جمله عباس عراقچی، وزیر خارجه، بار دیگر صحنه سیاست خارجی تهران را به مرکز توجه رسانه‌های جهان بازگردانده است.
ترامپ در گفت‌وگوی تازه خود با برنامه «شصت دقیقه» شبکه سی‌بی‌اس، توافق احتمالی با جمهوری اسلامی را «کلید صلح در خاورمیانه» خواند و گفت: «ایران خواهان توافق است، اگرچه این را نمی‌گوید و نباید هم بگوید، چون هیچ مذاکره‌کننده‌ای چنین حرفی نمی‌زند.» او در این مصاحبه شامگاه یکشنبه، عملکرد خود را در پایان دادن به جنگ غزه، آزادی گروگان‌های اسرائیلی و صدور دستور حمله به زیرساخت‌های هسته‌ای ایران نشانه‌ای از موفقیت سیاست دولتش دانست. ترامپ گفت: «کاری کردم که سه‌هزار سال هیچ‌کس نتوانسته بود انجام دهد. ایران را به‌شدت هدف قرار دادیم، هر موشک دقیقاً به هدف خورد و آن‌ها دیگر هیچ توانایی هسته‌ای ندارند.»
رئیس‌جمهور آمریکا با اشاره به همکاری نزدیک خود با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در طول «جنگ دوازده‌روزه»، افزود: «در مورد ایران، خوب با هم کار کردیم و وقتی باید متوقف می‌شدیم، توقف کردیم.» او در پاسخ به پرسشی درباره موضع عربستان و توافق ابراهیم نیز گفت: «فکر می‌کنم عربستان هم بدون راه‌حل دوکشوری به آن توافق خواهد پیوست. نکته اصلی این است که اگر ایران هسته‌ای وجود داشت، هرگز نمی‌توانستی هیچ توافقی داشته باشی.»
این اظهارات تند و پیروزمندانه ترامپ در حالی بیان شد که در تهران، عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی، در گفت‌وگویی با شبکه الجزیره موضعی کاملاً متفاوت گرفت. او گفت جمهوری اسلامی «برای مذاکره عجله‌ای ندارد» و هرگونه گفت‌وگو تنها زمانی ممکن است که ایالات متحده «از موضع برابر و بر پایه منافع متقابل» وارد شود. عراقچی تصریح کرد: «ظاهراً آن‌ها عجله‌ای ندارند، ما هم عجله‌ای نداریم.»
در بخش دیگری از سخنانش، وزیر خارجه جمهوری اسلامی، ضمن رد شروط آمریکا از جمله توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم، تأکید کرد: «غنی‌سازی صفر امکان ندارد. این دستاورد دانشمندان ایرانی است. برای آن سال‌ها زحمت کشیدیم، خون داده‌ایم و حتی جنگیده‌ایم. آنچه در میدان جنگ به دست نیاوردند، در مذاکره هم نخواهند گرفت.» او گفت ایران پس از حملات آمریکا به تأسیسات هسته‌ای، هنوز میزان دقیق خسارات را نمی‌داند، اما افزود: «تکنولوژی را با بمب نمی‌توان از بین برد، و اراده ما از بین نرفته است؛ بلکه قوی‌تر هم شده است.»
در پاسخ به پرسشی درباره سرنوشت بیش از چهارصد کیلوگرم اورانیوم غنی‌سازی‌شده با غلظت شصت درصد، عراقچی گفت: «ایران بعد از حمله به آن‌ها دست نزده است. بیشتر آن‌ها زیر آوارند و ما قصدی برای خارج کردنشان نداریم تا وقتی شرایط مهیا شود. فعلاً نمی‌دانیم چه مقدار سالم مانده و چه مقدار از بین رفته است.» او در پایان تأکید کرد اگر بار دیگر جنگی میان ایران و اسرائیل رخ دهد، «ایران آماده‌تر از همیشه خواهد بود.»
در ادامه همین روند، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت جمهوری اسلامی، روز یکشنبه اعلام کرد وزارت خارجه ایران پیام‌هایی را از ایالات متحده دریافت کرده است. او افزود: «در فرصت مناسب درباره محتوای این پیام‌ها توضیح خواهیم داد.» این نخستین بار بود که دولت صراحتاً دریافت پیام از واشینگتن را تأیید می‌کرد. این اظهارات در حالی مطرح شد که تنها چند روز پیش، مقام‌های جمهوری اسلامی از جمله اعضای کمیسیون امنیت ملی مجلس، هرگونه تبادل پیام را «شایعه و عملیات روانی» خوانده بودند.
تحلیلگران این چرخش ناگهانی را نشانه‌ای از تغییر در لحن رسمی تهران می‌دانند. رسانه‌های عربی از جمله روزنامه بغداد الیوم، پیش‌تر گزارش داده بودند که دولت ترامپ از طریق عمان پیامی رسمی برای تهران فرستاده است؛ پیامی که به‌گفته منابع دیپلماتیک، شامل سه شرط اصلی بود: تحویل اورانیوم‌های شصت‌درصدی در ازای تعلیق شش‌ماهه مکانیسم ماشه، کاهش برد موشک‌های ایرانی به کمتر از پانصد کیلومتر، و توقف غنی‌سازی فراتر از سطح غیرنظامی. شروطی که مقام‌های جمهوری اسلامی آن را غیرقابل‌قبول دانسته و رد کرده‌اند.
در همین راستا، بدر بوسعیدی، وزیر خارجه عمان، در نشست گفت‌وگوی منامه در بحرین اعلام کرد کشورش از سرگیری گفت‌وگوهای ایران و آمریکا را «به سود کل منطقه» می‌داند و افزود: «درست سه روز پیش از آغاز دور ششم مذاکرات غیرمستقیم، حمله اسرائیل همه‌چیز را متوقف کرد.» به گفته او، مسقط همچنان در تلاش است مسیر تازه‌ای برای گفت‌وگو ایجاد کند.
در داخل ایران، مجید تخت‌روانچی، معاون وزیر خارجه، که اخیراً به عمان سفر کرده بود، در گزارش خود گفت: «با وزیر خارجه عمان و معاونش درباره مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی گفت‌وگو کردیم، اما هیچ تبادل پیامی با آمریکا صورت نگرفته است.» با این حال، اکنون مشخص شده که سفر او بخشی از همان روند میانجی‌گری بوده که از سال گذشته و پس از آغاز گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان ایران و آمریکا در عمان، بارها ادامه یافته است.
از نگاه ناظران، تناقض میان انکار و تأیید در گفتار مقام‌های جمهوری اسلامی، بخشی از تاکتیک تبلیغاتی تهران برای کنترل افکار عمومی است. جمهوری اسلامی همواره ترجیح داده است پیش از هر مذاکره‌ای، انکار کند و در صورت دستیابی به نتیجه، آن را «پیروزی مقاومت» بنامد. اما فشارهای سیاسی و اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، به‌ویژه پس از حملات اخیر آمریکا، ظاهراً تهران را به بازنگری در این رویکرد واداشته است.
در همین حال، قطر نیز به‌طور آشکار به روند میانجی‌گری پیوسته است. محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر، گفته است: «مذاکرات جدی ایران و آمریکا می‌تواند به توافقی منجر شود که برای همه مفید باشد.» او افزود که دوحه و مسقط در پی تثبیت نقش خود به‌عنوان بازیگران امنیت‌ساز در منطقه خلیج فارس هستند.
هم‌زمان، برخی اعضای شورای همکاری خلیج فارس از جمله بحرین نیز لحن خود نسبت به ایران را تعدیل کرده‌اند. در نشست اخیر منامه، وزیر خارجه عمان از اعضای شورا خواست «از هر تلاشی برای گفت‌وگو با ایران حمایت کنند.» تحلیلگران این تغییر موضع را بخشی از روند تنش‌زدایی در منطقه می‌دانند که پس از احیای روابط تهران با ریاض و ابوظبی، شتاب بیشتری گرفته است.
در واشینگتن نیز مواضع دوگانه‌ای دیده می‌شود. جی‌دی ونس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، گفته است: «دولت ایالات متحده استفاده از همه راه‌حل‌های دیپلماتیک برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای را ادامه خواهد داد.» استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ در امور ایران، نیز تأکید کرده کاخ سفید همچنان امیدوار است که توافقی دیپلماتیک با تهران به دست آید.
در همین حال، داگ برگم، وزیر کشور آمریکا، در امارات متحده عربی گفت اهمیت منطقه خلیج فارس برای ایالات متحده هرگز تا این اندازه بالا نبوده است. او تاکید کرد که جمهوری اسلامی نباید به سلاح اتمی دست پیدا کند.
وزیر کشور آمریکا درباره جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح اتمی گفت: «امیدوارم با گفت‌وگو بتوانیم به جهانی برسیم که دیگر نیازی به نگرانی درباره این مسائل نباشد.»
وزیر کشور آمریکا در سخنانی در ابوظبی گفت: «سیاست ما این است که انرژی را به دوستان خود بفروشیم تا آن را از دشمنانمان نخرند.» او اضافه کرد: «ایالات متحده از تمام انواع انرژی‌هایی حمایت می‌کند که قابل‌اعتماد، مقرون‌به‌صرفه و بی‌نیاز از یارانه باشند.»
برگم گفت: «باشگاهی برای کشورها ایجاد کرده‌ایم تا بتوانند در زمینه پالایش و فرآوری مواد معدنی حیاتی با یکدیگر تجارت کنند.» او افزود: «از هر کشوری که علاقه‌مند به همکاری در این چارچوب باشد، دعوت می‌کنیم به ما بپیوندد.»
تحولات دیپلماتیک اخیر در آستانه نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین رخ می‌دهد. نشستی که نخستین پس از فعال‌شدن مکانیسم ماشه از سوی سه کشور اروپایی است و احتمال دارد منجر به افزایش تنش میان ایران و غرب شود. در همین زمینه، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، اعلام کرده که فعالیت‌هایی در نزدیکی محل نگهداری ذخایر اورانیوم ایران شناسایی شده است، هرچند تأکید کرد که ایران «در حال حاضر غنی‌سازی فعال انجام نمی‌دهد».
در این میان، مقام‌های جمهوری اسلامی همچنان بر مواضع گذشته خود اصرار دارند. علی خامنه‌ای بار دیگر مذاکره‌ای را که «نتیجه‌اش از ابتدا دیکته شود» بی‌فایده خوانده است، اما دولت پزشکیان در عمل می‌کوشد کانال‌های ارتباطی را از طریق عمان، قطر و حتی مصر باز نگه دارد. به گفته تحلیلگران، اختلاف میان مواضع رسمی خامنه‌ای و رفتار عملی دولت، بازتابی از شکاف در ساختار قدرت جمهوری اسلامی است.
با وجود همه این تناقض‌ها، روند دیپلماسی همچنان ادامه دارد؛ روندی که به تعبیر ناظران، بر لبه تیغ حرکت می‌کند. اکنون پرسش اصلی در برابر تهران و واشینگتن این است که آیا این رفت‌و‌برگشت‌های پرابهام سرانجام به مذاکره‌ای واقعی و توافقی تازه خواهد انجامید، یا بار دیگر به چرخه‌ای از تکذیب، تهدید و بحران فروخواهد غلتید؟
