آمریکا روز جمعه میزبان امضای توافقی میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان شد که مسیر ترانزیتی مورد مناقشه موسوم به «دالان زنگزور» در کانون آن قرار داشت.
این مسیر که اکنون با نام «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» نام‌گذاری شده، از جنوب ارمنستان عبور کرده و جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند. این مسیر مرزی قرار است به‌تدریج شامل خط‌آهن، خطوط نفت و گاز و فیبر نوری شود و به گفته کاخ سفید، یک «منطقه ترانزیت چندوجهی» برای ایجاد «اتصال بدون مانع» بین دو کشور خواهد بود، در حالی که حاکمیت ارمنستان حفظ می‌شود.
با امضای پیمان صلح میان ارمنستان و آذربایجان در کاخ سفید، «دالان زنگزور» با نام جدید «دالان ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» در مرکز تحولی بزرگ در قفقاز جنوبی قرار گرفته است. این گذرگاه که با مدیریت و سرمایه‌گذاری آمریکا اداره خواهد شد، توازن ژئوپلیتیکی منطقه را دگرگون کرده و برای ایران، روسیه و ارمنستان پیامدهای راهبردی مهمی خواهد داشت.
این امر با واکنشهای شدید مقامات جمهوری اسلامی روبرو شده، علی‌اکبر ولایتی، مشاور ارشد رهبر جمهوری اسلامی، اعلام کرد که جمهوری اسلامی اجازه نمی‌دهد دالان «زنگزور» بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان با مشارکت ایالات متحده شکل بگیرد.
این در حالی است که روسیه به شکل محتاطانه از توافق صلح میان دو کشور قفقاز جنوبی استقبال کرده است.
ولایتی در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم که روز شنبه ۱۸ مرداد منتشر شد، با طرح این ادعا که این کریدور «توطئه‌ای سیاسی علیه ایران و برخی کشورهای همسایه است»، افزود: «علاوه بر ترکیه که عضو ناتو است، سایر کشورهای ناتو نیز می‌خواهند در این منطقه حاضر شوند و ناتو مانند یک مار افعی میان ایران و روسیه قرار گیرد؛ اما ایران اجازه چنین کاری را نخواهد داد.»
علی‌اکبر ولایتی، مشاور علی خامنه‌ای، در واکنش به تحولات اخیر تهدید کرد گذرگاه زنگزور به «گورستانی برای مزدوران ترامپ» تبدیل خواهد شد.
علی باقری کنی، معاون سیاسی وزیر خارجه جمهوری اسلامی نیز، شامگاه شنبه ۱۸ مرداد با اشاره به توافق اخیر جمهوری آذربایجان و ارمنستان و طرح اخیر رئیس جمهوری آمریکا برای “اجاره ۹۹ ساله” کریدور زنگزور گفت: «جمهوری اسلامی به راحتی از موضوع زنگزور نمی‌گذرد.»
باقری کنی که در تلویزیون جمهوری اسلامی سخن می‌گفت، افزود: «وزارت خارجه روسیه هم در این خصوص موضع گرفته است. سایر کشورها نیز در این زمینه ساکت نخواهند نشست.»
اظهارات باقری کنی از نخستین واکنشهای تند یک مقام رسمی دستگاه دولتی و دیپلماسی جمهوری اسلامی به توافق اخیر جمهوری آذربایجان و ارمنستان برای پایان دادن به مخاصمه دو کشور و توافق بر سر افتتاح گذرگاه زنگزور محسوب می‌شود.
پزشکیان رییس دولت چهاردهم جمهوری اسلامی هم یک‌شنبه ۱۹ مرداد پس از جلسه هیات دولت به خبرنگاران گفت: «در مورد کریدور زنگزور امروز عراقچی وزیر خارجه جمهوری اسلامی گزارش داد و قرار شد خودشان گفت‌وگو کنند.»
او افزود این کریدور «آن چیزی نیست که در خبرها آنقدر بزرگش کردند؛ خواسته‌های جمهوری اسلامی که در رابطه با آن مسیر بود، همه آن‌ها را مراعات کردند».
پزشکیان ادامه داد: «چارچوب تمامیت ارضی، بسته نشدن راه ما به طرف اروپا یا شمال، همه آنچه در نگاه نظام بوده، در آن دیده شده است. فقط دغدغه‌ای که وجود دارد این است که یک شرکت آمریکایی می‌خواهد این راه را بزند.»
روزنامه کیهان که زیر نظر نماینده علی خامنه‌ای اداره می‌شود، ۲۰ مرداد در یادداشتی به این سخنان واکنش نشان داد و نوشت «این نگاه که کریدور‌ها در رابطه با همسایگان، از مسائل جزیی و شاید کم‌اهمیت است»، صحیح نیست.
کیهان تاکید کرد ایجاد کریدور زنگزور زمینه‌ای برای هم‌مرز شدن ایران و اسرائیل در مرزهای شمال، شمال‌غرب و غرب کشور فراهم خواهد کرد.
به گفته نویسنده یادداشت، این منطقه اکنون به آوردگاه قدرت‌های جهانی و برخی تسویه حساب‌های آن‌ها، از جمله آمریکا با روسیه و قدرت‌های منطقه‌ای، برای بازتعریف یک نظم ژئوپلیتیکی و امنیتی جدید در منطقه تبدیل شده است.
بر اساس این یادداشت، جنگ سه ساله اوکراین باعث «غفلت» روسیه و از دست رفتن حوزه‌های نفوذش در سوریه پس از سقوط حکومت بشار اسد و همچنین منطقه قفقاز پس از جنگ اخیر قره‌باغ شد.
نویسنده یادداشت افزود روسیه به‌دلیل تحریم‌های غرب درک درستی نسبت به این کریدور و حضور آمریکا و ناتو «بیخ گوش خود» ندارد و به آن به‌عنوان جایگزین مسیری برای ارتباط تجاری خود نگاه می‌کند.
او افزود با تقویت نقش ناتو در قفقاز جنوبی و حضور دائمی آن‌ها در این منطقه، دسترسی به اروپا از طریق دریای سیاه از سوی ترکیه و ناتو مسدود می‌شود، «رنگین‌کمانی ضدایرانی» شکل می‌گیرد و جمهوری اسلامی را در تنگنای امنیتی قرار می‌دهد.
وزیر خارجه جمهوری اسلامی نیز ۱۹ مرداد با اشاره به توافق میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان اعلام کرد تهران از هر صلحی میان این دو کشور استقبال می‌کند.
عراقچی گفت قرار است دوشنبه ۲۰ مرداد به‌صورت تلفنی با همتای ارمنستانی خود درباره کریدور زنگزور صحبت کند و ۲۱ مرداد نیز معاون وزیر خارجه این کشور به ایران سفر خواهد کرد.
عراقچی ادامه داد موضع جمهوری اسلامی در خصوص زنگزور «کاملا روشن» است و «موضوع کریدور دیگر کنار رفته و بحث صرفا یک جاده ترانزیتی است که تحت حاکمیت ارمنستان در خاک این کشور کشیده می‌شود».
به گفته او، یک شرکت ارمنستانی-آمریکایی که تحت قوانین ارمنستان به ثبت می‌رسد، بهره‌بردار این جاده ترانزیتی خواهد بود.
عراقچی با این حال نسبت به «حضور احتمالی شرکتی آمریکایی» در این پروژه ابراز نگرانی کرد و افزود: «البته ما نگرانی‌های خودمان را داریم و هر حضور خارجی در منطقه به هر شکلی می‌تواند تبعات منفی برای صلح و ثبات به همراه داشته باشد.»
دریکی از آخرین واکنش‌ها محسن رضایی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت هرگونه تلاش برای انسداد مسیر تجاری و عبوری ایران به روسیه و اروپا از طریق گذرگاه زنگزور، «محکوم به شکست» است.
او بدون اشاره به اقدامات احتمالی جمهوری اسلامی افزود این «خوابی است که به کابوسی برای طراحان آن تبدیل خواهد شد».
