در آستانه چهل‌وششمین سالگرد اشغال سفارت آمریکا در تهران، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، روز دوشنبه دوازدهم آبان‌ماه در سخنرانی عمومی خود بار دیگر بر دشمنی و تقابل ذاتی با ایالات متحده تأکید کرد و همکاری میان دو کشور را «غیرممکن» دانست مگر در شرایطی که آمریکا حمایت از اسرائیل را کاملاً قطع و نیروهای نظامی خود را از منطقه خارج کند.
خامنه‌ای در این سخنرانی که در حضور گروهی از دانشجویان، دانش‌آموزان و خانواده‌های کشته‌شدگان جنگ دوازده‌روزه میان ایران و اسرائیل برگزار شد، گفت: «اختلاف جمهوری اسلامی و آمریکا، ذاتی و ناشی از ناسازگاری منافع دو جریان است. آمریکا چیزی جز تسلیم نمی‌خواهد و تا زمانی که از اسرائیل حمایت می‌کند، صحبت از همکاری بی‌معناست.» او مدعی شد شعار «مرگ بر آمریکا» نه از سر دشمنی با ملت آمریکا، بلکه نمادی از «مقابله با سلطه‌جویی و استکبار» است.
رهبر جمهوری اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود اشغال سفارت آمریکا در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ و گروگان‌گیری ۵۲ دیپلمات آمریکایی را «حرکتی انقلابی و افتخارآمیز» خواند و گفت آن اقدام موجب شد «چهره واقعی دولت آمریکا و دخالت‌هایش در ایران آشکار شود». خامنه‌ای تأکید کرد: «سفارت آمریکا مرکز سازماندهی و نقشه‌کشی برای ضربه‌زدن به انقلاب بود و دانشجویان پیرو خط امام این توطئه‌ها را افشا کردند.» او افزود خصومت واشنگتن علیه جمهوری اسلامی فقط در عرصه لفظی نیست بلکه شامل تحریم، حمایت از دشمنان ایران و حتی اقدامات نظامی مستقیم بوده است.
در مقابل این اظهارات، علی مطهری، نایب‌رئیس پیشین مجلس، در واکنشی علنی نوشت که اشغال سفارت آمریکا «اقدامی شتاب‌زده و تحت تأثیر جریان‌های چپ‌گرا بود» و به انقلاب اسلامی آسیب زد. او گفت اگر آن اقدام چند روز بیشتر طول نمی‌کشید، می‌شد آن را توجیه کرد، اما گروگان‌گیری ۴۴۴ روزه، وجهه ایران را در جهان مخدوش کرد. پیش‌تر نیز علی‌اکبر ناطق نوری، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، این اقدام را «اشتباهی بزرگ» خوانده و گفته بود بسیاری از مشکلات سیاست خارجی جمهوری اسلامی از همان نقطه آغاز شد.
خامنه‌ای در ادامه سخنان خود بار دیگر از سیاست آمریکا در خاورمیانه انتقاد کرد و با اشاره به حمایت نظامی واشنگتن از اسرائیل گفت: «تا زمانی که آمریکا در منطقه پایگاه دارد و از رژیم صهیونیستی پشتیبانی می‌کند، همکاری ممکن نیست.» او افزود: «تنها اگر آمریکا پایگاه‌های نظامی خود را جمع کند و دخالت در امور کشورهای منطقه را کنار بگذارد، می‌توان درخواست همکاری را در آینده‌های دور بررسی کرد.»
ساعاتی پیش از این سخنرانی، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در گفت‌وگویی با شبکه سی‌بی‌اس، جمهوری اسلامی را «کلید صلح در خاورمیانه» خواند و گفت: «ایران خواهان توافق است، هرچند علناً آن را نمی‌گوید، و شاید هم نباید بگوید، چون هیچ مذاکره‌کننده خوبی چنین چیزی را فاش نمی‌کند.» ترامپ در روزهای اخیر نیز بارها تأکید کرده که اگر جمهوری اسلامی برنامه هسته‌ای خود را از سر بگیرد، با پاسخ سخت و سریع آمریکا روبه‌رو خواهد شد.
در همین حال، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت جمهوری اسلامی، اعلام کرده است که وزارت خارجه پیام‌هایی برای ازسرگیری مذاکرات از سوی آمریکا دریافت کرده است. با این حال، ساعاتی بعد اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، در نشست خبری هفتگی خود ضمن تکذیب دریافت پیام رسمی گفت: «تبادل پیام میان دو کشور از طریق واسطه‌ها ادامه دارد، اما این روند به هیچ وجه به معنای آغاز مذاکرات رسمی نیست.» او تأکید کرد: «تا زمانی که رویکرد یک‌جانبه و فشار از سوی آمریکا ادامه دارد، گفت‌وگوی واقعی معنا نخواهد داشت.»
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، نیز در گفت‌وگو با شبکه الجزیره قطر گفت که «دستیابی به توافق برای مذاکرات غیرمستقیم ممکن است» اما افزود شرط‌های واشنگتن برای تهران «غیرقابل‌قبول» است. او تصریح کرد که جمهوری اسلامی هیچ‌گاه درباره «غنی‌سازی صفر یا محدودیت توان موشکی» وارد مذاکره نخواهد شد.
در کنار این مواضع، بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، پس از دیدار با مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزارت خارجه جمهوری اسلامی در مسقط، بار دیگر از تمایل کشورش برای میانجیگری میان تهران و واشنگتن خبر داد و از شورای همکاری خلیج فارس خواست از گفت‌وگو با ایران حمایت کند. محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، نخست‌وزیر قطر، نیز پیش‌تر گفته بود دوحه آماده ایفای نقش میانجی میان تهران و واشنگتن است و مذاکراتی جدی میان دو کشور می‌تواند زمینه‌ساز توافقی شود که «به نفع همه» باشد.
تحلیلگران سیاسی معتقدند مواضع متناقض مقام‌های جمهوری اسلامی، از یک‌سو لحن تند و ضدآمریکایی رهبر و از سوی دیگر تکذیب و تأییدهای هم‌زمان درباره پیام‌های دیپلماتیک، نشان‌دهنده‌ی سیاست دوگانه‌ی تهران در قبال واشنگتن است. به باور ناظران، حکومت ایران می‌کوشد ضمن حفظ شعارهای ایدئولوژیک، مسیر ارتباط غیرمستقیم با آمریکا را باز نگه دارد تا در صورت تغییر شرایط منطقه‌ای یا افزایش فشارهای اقتصادی، بتواند از گزینه‌ی مذاکره به‌عنوان اهرم سیاسی استفاده کند.
در همین راستا، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه پیشین جمهوری اسلامی، نیز در سخنرانی خود در کنفرانس بین‌المللی «پاگواش» در هیروشیما گفت: «به سود ایالات متحده است اگر از سیاست تسلیم بی‌قید و شرط ایران فاصله گرفته و به سمت مذاکرات واقعی حرکت کند.» ظریف تأکید کرد که «توان هسته‌ای ایران در دانش بومی نهفته است و نابودشدنی نیست.»
در حالی که مقام‌های جمهوری اسلامی هم‌زمان از «غیرممکن بودن همکاری با آمریکا» سخن می‌گویند و از دریافت پیام‌های دیپلماتیک خبر می‌دهند، کارشناسان امور خاورمیانه بر این باورند که تهران در تلاش است با رویکردی دوگانه، از لحن تقابلی برای مصرف داخلی و از تماس‌های پنهان برای کاهش فشارهای خارجی استفاده کند.
در مجموع، چهل‌وشش سال پس از اشغال سفارت آمریکا، جمهوری اسلامی همچنان میان شعار «مرگ بر آمریکا» و نیاز به مذاکره در نوسان است. سخنان خامنه‌ای بار دیگر نشان داد که تضاد در گفتار و عمل، همچنان محور سیاست خارجی نظام است؛ سیاستی که از سویی بر دشمنی ذاتی با واشنگتن تأکید دارد و از سوی دیگر، در پشت پرده، مسیرهای ارتباطی را هیچ‌گاه به‌طور کامل نمی‌بندد.
