به گزارش رسانه‌های بین‌المللی از جمله شبکه سی‌بی‌اس‌نیوز و خبرگزاری رویترز، نشانه‌های تازه‌ای از آغاز تماس‌های غیرمستقیم میان جمهوری اسلامی و ایالات متحده آمریکا ظاهر شده است. این تحولات در حالی روی می‌دهد که فضای دیپلماتیک منطقه پس از توافق آتش‌بس غزه و دیدارهای فشرده مقام‌های آمریکایی با رهبران منطقه، وارد مرحله‌ای تازه از بازچینی قدرت شده است.
استیون ویتکاف، نماینده دولت آمریکا در امور خاورمیانه، در گفت‌وگویی با شبکه سی‌بی‌اس‌نیوز تأیید کرد که واشینگتن از سوی مقام‌های جمهوری اسلامی تماس‌هایی دریافت کرده و افزود: «ما از ایران پیام‌هایی دریافت کرده‌ایم و در پی یافتن یک راه‌حل دیپلماتیک و بلندمدت هستیم.» او در پاسخ به پرسشی درباره گفت‌وگوهای مستقیم با تهران گفت: «بله، قطعاً. تماس‌هایی وجود داشته است و ما در حال پیگیری آن هستیم.» این نخستین بار است که یکی از مقامات رسمی دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به‌طور علنی از ارتباط غیرمستقیم با جمهوری اسلامی در دوران تازه ریاست‌جمهوری سخن می‌گوید.
به نوشته رویترز، ویتکاف و جرد کوشنر، مشاور ارشد و نماینده ویژه آمریکا در روند صلح خاورمیانه، در گفت‌وگویی مشترک فاش کردند که در جریان مذاکرات صلح غزه، از سوی واشینگتن ضمانتی رسمی و شخصی از دونالد ترامپ به رهبران حماس ارائه شد. هدف از این ضمانت، اطمینان دادن به طرفین بود که پس از آزادی گروگان‌ها و عقب‌نشینی نیروهای اسرائیلی، جنگ دوباره آغاز نخواهد شد. کوشنر در این گفت‌وگو توضیح داد: «بزرگ‌ترین نگرانی رهبران حماس، بازگشت اسرائیل به عملیات نظامی بود. اما رئیس‌جمهور ترامپ تضمین داد که ایالات متحده ضامن اجرای این توافق خواهد بود و هیچ طرفی اجازه نقض آن را ندارد.»
ویتکاف نیز در ادامه گفت که در جریان مذاکرات، با «خلیل الحیه» از رهبران ارشد حماس، به‌طور مستقیم دیدار کرده است. او گفت: «وقتی خبر مرگ پسرش در جریان حمله اسرائیل به قطر را شنیدم، تسلیت گفتم. در آن لحظه دیگر یک دیپلمات با یک تروریست صحبت نمی‌کرد؛ دو انسان در برابر رنج‌های یکدیگر ایستاده بودند.» او افزود که این گفت‌وگوها برای نخستین بار، زمینه ایجاد یک کانال انسانی و سیاسی را میان دو سوی درگیری فراهم کرد.
در همین حال، هم‌زمان با انتشار اظهارات ویتکاف، در تهران «اسماعیل بقائی»، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، در نشست خبری روز دوشنبه خود، به‌طور ضمنی وجود تماس‌های غیرمستقیم با آمریکا را تأیید کرد. او گفت: «تماس‌های با واسطه میان ایران و طرف‌های مقابل کم و بیش در این روزها مانند گذشته ادامه دارد و واسطه‌ها پیام‌هایی میان ما و آنها تبادل کرده‌اند.» با این حال، بقائی تأکید کرد که نمی‌توان این پیام‌ها را به‌عنوان آغاز یک روند مذاکراتی رسمی تلقی کرد و گفت: «در حال حاضر، ما در آستانه هیچ روند تازه‌ای قرار نداریم.»
به گفته تحلیلگران، این موضع محتاطانه نشان می‌دهد که حکومت جمهوری اسلامی در عین تلاش برای گشودن مسیرهای دیپلماتیک، همچنان از پذیرش علنی گفت‌وگو با واشینگتن بیم دارد؛ بیمی که ریشه در تضاد بنیادین میان شعارهای رسمی ضدآمریکایی نظام و نیاز روزافزون آن به رفع فشارهای اقتصادی دارد.
در ادامه نشست خبری، بقائی همچنین بار دیگر بر موضع رسمی تهران درباره پایان یافتن اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تأکید کرد و گفت: «ما باید این قطعنامه را از بیست‌وششم مهر خاتمه‌یافته تلقی کنیم و دبیرخانه سازمان ملل نیز باید بر این اساس عمل کند.» این ادعا در حالی مطرح می‌شود که سه کشور اروپایی عضو برجام – بریتانیا، فرانسه و آلمان – رسماً سازوکار بازگشت تحریم‌ها، موسوم به مکانیسم ماشه، را فعال کرده‌اند و شورای امنیت نیز از بازگرداندن محدودیت‌های تسلیحاتی و هسته‌ای علیه ایران حمایت کرده است.
روز گذشته هم عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی، مدعی شد که از دیدگاه ایران، روسیه و چین، مکانیسم ماشه «فاقد وجاهت قانونی» است و با پایان یافتن مهلت قطعنامه، «همه محدودیت‌های شورای امنیت علیه ایران لغو شده است». او گفت: «این موضع تنها نظر تهران نیست، بلکه از حمایت کشورهای زیادی در جهان برخوردار است.» در مقابل، مقامات غربی این ادعا را «بی‌اساس» خوانده و تأکید کرده‌اند که جمهوری اسلامی با ادامه غنی‌سازی در سطوح بالا، عملاً تمام تعهدات خود را نقض کرده است.
در بخش دیگری از نشست، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی با اشاره به همکاری‌های نظامی با روسیه گفت: «هیچ محدودیتی در روابط دفاعی میان ایران و روسیه وجود ندارد و همکاری‌های دو کشور در همه زمینه‌ها رو به رشد است.» این در حالی است که به گفته ناظران بین‌المللی، مسکو در سال‌های اخیر از روابط با تهران به‌عنوان ابزار فشار در تعاملات خود با غرب استفاده کرده و در مواقع حساس، از جمله در جنگ غزه و اوکراین، موضعی محتاطانه در برابر جمهوری اسلامی اتخاذ کرده است.
در همین ارتباط، منابع غربی یادآور شده‌اند که علی‌رغم ادعاهای تهران درباره اتحاد استراتژیک با روسیه، مسکو در محافل دیپلماتیک بارها از رفتار غیرقابل پیش‌بینی جمهوری اسلامی ابراز نگرانی کرده و نسبت به هزینه‌های سیاسی آن برای خود هشدار داده است. این واقعیت، به گفته تحلیلگران، نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی نه متحدی قابل اعتماد، بلکه مهره‌ای تاکتیکی در بازی ژئوپولیتیکی روسیه محسوب می‌شود.
در بخش پایانی این نشست، بقائی در واکنش به اظهارات اخیر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بار دیگر ادعا کرد که «آژانس نباید تحت نفوذ آمریکا و اروپا قرار گیرد». اما گزارش‌های متعدد آژانس در هفته‌های اخیر نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی همچنان مانع دسترسی بازرسان به مراکز حساس هسته‌ای است.
در مجموع، هم‌زمانی تأیید تماس‌های غیرمستقیم ایران با آمریکا و تشدید لحن انتقادی غرب نسبت به فعالیت‌های هسته‌ای تهران، نشانه‌ای از دو روند متضاد است: از یک سو تلاش پشت‌پرده جمهوری اسلامی برای کاستن از فشار تحریم‌ها از طریق کانال‌های غیررسمی، و از سوی دیگر، افزایش انزوای دیپلماتیک آن در عرصه بین‌المللی.
کارشناسان معتقدند که حکومت ایران با وجود شعارهای ضدغربی، اکنون در حال آزمودن دوباره مسیر گفت‌وگو با آمریکا است، اما این بار در شرایطی که توازن قدرت، به‌ویژه پس از تحولات غزه و تحریم‌های جدید، به زیان تهران تغییر کرده است.
به گفته یکی از تحلیلگران آمریکایی، «جمهوری اسلامی زیر فشار بی‌سابقه‌ای قرار دارد و هرگونه تماس یا پیام با واشینگتن، بیش از آنکه نشانه اعتماد باشد، تلاشی برای خرید زمان و فرار از بحران است».
به نظر می‌رسد تهران می‌کوشد با حفظ ظاهر استقلال سیاسی و شعارهای ضدآمریکایی، در عمل از طریق میانجی‌های منطقه‌ای یا کانال‌های پنهان دیپلماتیک، مسیر تنفسی برای بقای خود باز کند. اما پرسش کلیدی اینجاست که آیا این تماس‌ها می‌تواند به گفت‌وگویی واقعی بینجامد، یا صرفاً نشانه‌ای است از تنگنای روزافزون رژیمی که راهی برای خروج از بن‌بست نمی‌یابد؟
