در ادامه تشدید تنش‌ها میان جمهوری اسلامی و غرب پس از فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت کامل تحریم‌های سازمان ملل، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ، اعلام کرد توافق قاهره دیگر نمی‌تواند مبنای همکاری تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد و جمهوری اسلامی به‌زودی تصمیم تازه‌ای درباره نحوه همکاری با آژانس اتخاذ خواهد کرد.
عراقچی روز یکشنبه در دیدار با نمایندگان کشورهای خارجی مقیم تهران گفت: «توافق قاهره کارآیی ندارد، اسنپ‌بک همه شرایط را تغییر داده و ما با شرایط جدیدی مواجه خواهیم بود و باید تصمیمات تازه‌ای گرفت.» این سخنان در حالی بیان شد که توافق قاهره میان تهران و آژانس با میانجی‌گری مصر تنها چند هفته پیش از بازگشت تحریم‌ها امضا شده بود تا چارچوبی جدید برای همکاری فنی ایجاد کند. اما اکنون، با اجرای کامل تحریم‌ها و بسته‌شدن مسیر گفت‌وگوها، تهران عملاً اعلام می‌کند که همکاری با نهاد ناظر هسته‌ای سازمان ملل در وضعیت تعلیق قرار گرفته است.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در حالی از “حقانیت ایران” سخن گفت که به‌گفته کشورهای غربی، جمهوری اسلامی با نقض تعهدات خود در برجام و ادامه غنی‌سازی اورانیوم با خلوص بالا، خود عامل فروپاشی توافق بوده است. عراقچی بار دیگر کشورهای اروپایی را متهم کرد که با «زیاده‌خواهی» مانع دستیابی به توافق شده‌اند و افزود سه کشور بریتانیا، فرانسه و آلمان «وجاهت خود را برای مذاکره مستقیم با تهران از دست داده‌اند».
او همچنین درباره گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌های غربی درباره شروط چهارگانه ایالات متحده برای آغاز دوباره مذاکرات گفت چنین شروطی رسماً به ایران اعلام نشده است. پیش‌تر روزنامه واشینگتن‌پست گزارش داده بود که دولت آمریکا خواستار مذاکرات مستقیم، توقف غنی‌سازی، محدودیت بر برنامه موشکی و پایان حمایت مالی از گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی است.
عباس عراقچی با لحنی دفاعی تأکید کرد: «هیچ موضوعی جز مسئله هسته‌ای در گفت‌وگوهای غیرمستقیم با آمریکا مطرح نبوده و ایران برای هر راه‌حلی که منافع دو طرف را تأمین کند، آمادگی دارد.» با این حال، او اعتراف کرد که اجرای مکانیسم ماشه شرایط را «دشوارتر و پیچیده‌تر» کرده است.
در همین حال، گروه هفت کشور صنعتی در بیانیه‌ای مشترک ایران را به عدم پایبندی مداوم به تعهدات هسته‌ای متهم و از تهران خواست فوراً با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند و وارد مذاکرات مستقیم با ایالات متحده شود.
این بیانیه تأکید کرد که بازگشت تحریم‌ها نتیجه مستقیم رفتار جمهوری اسلامی و سیاست «نه مذاکره، نه عقب‌نشینی» است که تهران در پیش گرفته است.
اما در حالی‌که عراقچی از تغییر شرایط سخن می‌گوید، ریشه این بحران به همان مکانیسم ماشه بازمی‌گردد. سازوکاری که در متن برجام گنجانده شده و به کشورهای عضو این توافق اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، تمامی قطعنامه‌های تعلیق‌شده شورای امنیت را، بدون امکان حق وتو، دوباره احیا کنند.
این تحریم‌ها که میان سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ وضع شده بودند، شامل مسدودسازی دارایی‌های ایران در خارج از کشور، ممنوعیت ارسال سلاح، محدودیت‌های برنامه موشکی و حتی کنترل کشتی‌های ایرانی در آب‌های بین‌المللی است. اجرای مجدد این تحریم‌ها از بامداد ششم مهرماه آغاز شد و عملاً تمام امتیازهای محدود دوران برجام را از میان برد.
در حالی که عراقچی مدعی است پیام‌های رد و بدل‌شده میان ایران و آمریکا صرفاً درباره موضوع هسته‌ای بوده، منابع غربی می‌گویند واشنگتن خواستار توقف کامل غنی‌سازی، محدودسازی برنامه موشکی و قطع حمایت مالی تهران از گروه‌های نیابتی در منطقه است؛ شروطی که جمهوری اسلامی آن‌ها را رد می‌کند. از نگاه تهران، فعال شدن مکانیسم ماشه ادامه همان فشارهایی است که از زمان خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ آغاز شد و به تعبیر مقام‌های ایرانی، «امکان دستیابی به راه‌حلی منصفانه و متوازن» را از بین برده است.
اما از دید غرب، جمهوری اسلامی بارها از تعهدات هسته‌ای خود عدول کرده و توافق قاهره آخرین فرصت برای شفاف‌سازی فعالیت‌ها و بازگشت بازرسان آژانس بود. در بیانیه اخیر گروه هفت نیز بر همین نکته تأکید شد و از ایران خواسته شد تا همکاری با آژانس را «بلافاصله» از سر بگیرد و بدون قید و شرط وارد مذاکرات مستقیم با ایالات متحده شود.
اظهارات عراقچی در عین حال نشانگر نوعی سردرگمی در مسیر سیاست خارجی جمهوری اسلامی است. او هم‌زمان با تأکید بر «بی‌اثر شدن توافق قاهره» و «دشوارتر شدن روند مذاکرات»، می‌گوید که «دیپلماسی هیچ‌گاه به پایان نمی‌رسد» و ایران همچنان آماده گفت‌وگو است. اما در شرایطی که نه راه مذاکره باز است و نه همکاری با آژانس ادامه دارد، چنین اظهاراتی بیش از هر چیز بیانگر بن‌بست دیپلماسی تهران است.
اکنون فضای شکننده‌ای که توافق قاهره بنا کرده بود، عملاً از میان رفته است. مکانیسم ماشه به نقطه گسستی بدل شده که نه تنها تحریم‌ها را دوباره به صحنه بازگردانده، بلکه از نگاه تهران، وزن و اعتبار اروپا در مذاکرات احتمالی آینده را به‌شدت کاهش داده است. از امروز اگر قرار باشد مسیر تازه‌ای در دیپلماسی هسته‌ای ایران گشوده شود، آن مسیر دیگر به برجام شباهتی نخواهد داشت؛ بلکه در بستری به‌مراتب پرتنش‌تر و با اعتماد ازدست‌رفته‌ای شکل خواهد گرفت.
در داخل ایران نیز ناظران سیاسی و حتی برخی چهره‌های نزدیک به حاکمیت اذعان کرده‌اند که انزوای دیپلماتیک جمهوری اسلامی به اوج خود رسیده است. تصمیم عراقچی برای بی‌اعتبار دانستن توافق قاهره، در عمل به معنای رویارویی کامل با جامعه جهانی و حرکت در مسیری است که می‌تواند زمینه‌ساز بازگشت پرونده ایران به فصل هفتم منشور ملل متحد باشد.
آنچه امروز در تهران جریان دارد، بیش از هر چیز یادآور یک بن‌بست سیاسی است. دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی در حالی از «حقانیت» و «حفظ حقوق ملی» سخن می‌گوید که با انزوایی بی‌سابقه روبه‌روست. بازگشت تحریم‌ها، فروپاشی توافق قاهره و تعلیق همکاری با آژانس، نشانه‌های روشنی است از شکست استراتژی موسوم به «مقاومت فعال»؛ سیاستی که به جای اقتدار، انزوا و بحران اقتصادی عمیق‌تری برای ایران به‌بار آورده است.
