به نوشته رویترز، ترکیه در حال اجرای یکی از بزرگ‌ترین تغییرات راهبردی در سیاست انرژی خود است؛ تغییری که می‌تواند آخرین بازار عمده گاز روسیه و جمهوری اسلامی در اروپا را به‌شدت محدود کند.
بر اساس گزارش رویترز، ترکیه می‌تواند تا پایان سال ۲۰۲۸ بیش از نیمی از نیاز گازی خود را از محل تولید داخلی و واردات فزاینده از ایالات متحده تأمین کند. این تغییر بزرگ، موقعیت اقتصادی و سیاسی مسکو و تهران را در بازار انرژی اروپا به‌طور جدی تهدید می‌کند و به گفته تحلیل‌گران، می‌تواند توازن قدرت در بازار گاز منطقه را تغییر دهد.
در دیدار اخیر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در کاخ سفید در ۲۵ سپتامبر، واشنگتن به‌صراحت از آنکارا خواست تا وابستگی خود به گاز روسیه و ایران را کاهش دهد و به شبکه جدید تأمین گاز غرب بپیوندد.
ایالات متحده آشکارا متحدان خود از جمله ترکیه، عضو ناتو را تحت فشار قرار داده است تا روابط انرژی خود با مسکو و تهران را محدود کنند؛ اقدامی که به گفته ناظران، می‌تواند ضربه‌ای اقتصادی به جمهوری اسلامی وارد کند، زیرا ایران با وجود تحریم‌های سنگین، همچنان بخشی از گاز صادراتی خود را از مسیر ترکیه به بازارهای منطقه‌ای می‌رساند.
به نوشته رویترز، دولت ترکیه با توسعه سریع زیرساخت‌های گازی خود و افزایش تولید داخلی، در مسیر تبدیل‌شدن به یک «مرکز انرژی منطقه‌ای» گام برمی‌دارد؛ مرکزی که می‌تواند گاز مایع وارداتی از آمریکا و گاز تولید داخل را به اروپا صادر کند و در عوض، گاز ارزان روسیه و ایران را برای مصرف داخلی خود نگه دارد.
صُحبت کربوز، از سازمان انرژی و اقلیم مدیترانه مستقر در پاریس، می‌گوید: «ترکیه نشان داده که قصد دارد از وفور گاز مایع جهانی استفاده کند و با تنوع‌بخشی به منابع، امنیت انرژی خود را افزایش دهد.»
در حال حاضر روسیه همچنان بزرگ‌ترین تأمین‌کننده گاز ترکیه است، اما سهم آن از بیش از ۶۰ درصد دو دهه پیش، به تنها ۳۷ درصد در نیمه نخست سال ۲۰۲۵ کاهش یافته است. این در حالی است که بیشتر کشورهای اروپایی پس از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، واردات گاز از مسکو را متوقف کردند.
قراردادهای بلندمدت روسیه برای تأمین سالانه ۲۲ میلیارد مترمکعب گاز از طریق خطوط لوله «بلو استریم» و «ترک‌استریم» در آستانه انقضاست و قرارداد ۱۰ میلیارد مترمکعبی ایران نیز در میانه سال آینده میلادی پایان می‌یابد. قراردادهای آذربایجان با ترکیه نیز که مجموعاً ۹.۵ میلیارد مترمکعب است، تا سال‌های ۲۰۳۰ و ۲۰۳۳ ادامه دارند.
با این حال، به نوشته رویترز، آنکارا احتمالاً برخی از این قراردادها را تمدید خواهد کرد اما با شرایط انعطاف‌پذیرتر و حجم‌های کمتر، تا وابستگی خود را به تأمین‌کنندگان محدود کاهش دهد.
در همین زمان، دولت ترکیه در حال گسترش سریع منابع جایگزین است. شرکت ملی نفت و گاز این کشور، «TPAO»، در حال افزایش تولید از میادین داخلی است و ترمینال‌های واردات گاز مایع نیز برای دریافت محموله از ایالات متحده و الجزایر توسعه یافته‌اند.
طبق محاسبات رویترز، تولید داخلی و واردات گاز مایع ترکیه از ۱۵ میلیارد مترمکعب فعلی، تا سال ۲۰۲۸ به بیش از ۲۶ میلیارد مترمکعب در سال خواهد رسید؛ رقمی که می‌تواند بیش از نیمی از تقاضای سالانه ترکیه را که حدود ۵۳ میلیارد مترمکعب است، پوشش دهد.
در نتیجه، وابستگی ترکیه به واردات گاز از طریق خطوط لوله از روسیه، ایران و آذربایجان به حدود ۲۶ میلیارد مترمکعب کاهش می‌یابد، یعنی کمتر از دو سوم حجم فعلی قراردادهای سه‌جانبه.
برای حمایت از این تغییر، ترکیه تاکنون چندین قرارداد بزرگ با شرکت‌های آمریکایی امضا کرده است؛ از جمله توافقی ۲۰ ساله به ارزش ۴۳ میلیارد دلار با شرکت مرکوریا در ماه سپتامبر.
به گفته بورس انرژی ترکیه، ظرفیت واردات گاز مایع این کشور اکنون به ۵۸ میلیارد مترمکعب در سال رسیده است، ظرفیتی که می‌تواند کل نیاز گازی ترکیه را تأمین کند.
با این حال، جریان گاز روسیه هنوز در حداکثر ظرفیت ادامه دارد و کرملین تأکید کرده است که «همکاری با آنکارا همچنان قوی است».
الکسی بلگواریِف از مؤسسه انرژی و مالی مسکو می‌گوید: «ترکیه از نظر تئوریک می‌تواند ظرف دو تا سه سال آینده واردات گاز از روسیه را متوقف کند، اما چنین نخواهد کرد، چون گاز روسیه از نظر قیمت رقابتی است و به شرکت بوتاش اجازه می‌دهد از مازاد عرضه برای فشار بر سایر تأمین‌کنندگان استفاده کند.»
در همین حال، “الپرسلان بایراقدار، وزیر انرژی ترکیه”، در مصاحبه‌ای تلویزیونی در اوایل اکتبر گفت:
«ترکیه باید از همه منابع ممکن، از جمله روسیه، ایران و آذربایجان گاز خریداری کند، اما گاز مایع آمریکایی اکنون ارزان‌تر و به‌صرفه‌تر است.»
به گزارش رویترز، وزارت انرژی ترکیه درباره قراردادهای آینده اظهارنظر نکرده و شرکت روسی «گازپروم» نیز به درخواست توضیح پاسخی نداده است.
با این حال، کارشناسان می‌گویند که پس از ممنوعیت کامل انرژی روسیه در اروپا تا سال ۲۰۲۸، ترکیه می‌تواند گاز روسیه و ایران را برای مصرف داخلی بسوزاند، در حالی که تولید داخلی و گاز مایع وارداتی خود را به اروپا صادر کند.
شرکت بوتاش، غول انرژی دولتی ترکیه، همین حالا قراردادهایی برای تأمین گاز مجارستان و رومانی امضا کرده است تا گام به گام، خود را به‌عنوان مرکز مبادلات انرژی منطقه معرفی کند.
اما روابط ترکیه و روسیه فراتر از گاز است. به نوشته رویترز، شرکت روسی روس‌اتوم در حال ساخت نخستین نیروگاه هسته‌ای ترکیه است و مسکو همچنان بزرگ‌ترین تأمین‌کننده نفت خام و گازوئیل این کشور محسوب می‌شود.
تحلیل‌گران معتقدند، اگرچه ترکیه هنوز همکاری‌های گسترده‌ای با روسیه و ایران دارد، اما مسیر آینده نشان می‌دهد که این کشور به تدریج در حال فاصله‌گیری از تأمین‌کنندگان سنتی خود است و با نزدیک شدن به غرب، قصد دارد امنیت انرژی و نفوذ منطقه‌ای خود را در چارچوبی مستقل‌تر بازتعریف کند.
در این میان، پیام روشن گزارش رویترز آن است که: اگر این روند ادامه یابد، جمهوری اسلامی در کنار روسیه، یکی از بزرگ‌ترین بازارهای صادراتی خود در اروپا را از دست خواهد داد؛ تحولی که نه‌تنها اقتصادی، بلکه سیاسی و راهبردی است و می‌تواند موازنه انرژی در خاورمیانه را برای سال‌های آینده دگرگون کند.
