وزرای خارجه جمهوری اسلامی و سه کشور اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) روز چهارشنبه در تماسی تلفنی درباره آینده برنامه هسته‌ای ایران با عباس عراقچی گفتگو کردند. مکالمه‌ای که به گفته چند دیپلمات اروپایی و ایرانی، پیشرفتی ملموس به همراه نداشت.
این تماس پس از آن صورت گرفت که سه کشور اروپایی در پایان ماه اوت روند ۳۰ روزه بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را فعال کردند. مهلتی که پایان آن نزدیک است و در صورت نبود توافق، تحریم‌ها به‌طور خودکار دوباره اعمال خواهد شد.
اروپایی‌ها پیشنهاد کرده‌اند در صورت بازگرداندن دسترسی کامل بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تاسیسات هسته‌ای ایران و آغاز گفت‌وگوهای مستقیم با آمریکا، اجرای «مکانیسم ماشه» برای چند ماه به تعویق بیفتد. اما به گفته سخنگوی وزارت خارجه آلمان، اقدامات ایران تاکنون «کافی نبوده» و «توپ همچنان در زمین تهران» است.
کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم پس از این گفتگوی تلفنی با اشاره به اینکه پنجره برای راه حل دیپلماتیک پیرامون برنامه هسته‌ای ایران در حال بسته شدن است، گفت: «ایران باید همکاری کامل خود را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشان دهد؛ آن‌ها باید بدون تاخیر اجازه بازرسی از سایت‌های هسته‌ای را بدهند.»
خانم کالاس همچنین گفت: «ما تنها چند هفته تا اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران فاصله داریم و تهران باید گام‌های معتبری را برای برآورده کردن خواسته‌های فرانسه، بریتانیا و آلمان بردارد.»
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران هفته گذشته در قاهره، با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر سر ادامه همکاری‌های میان تهران و آژانس به توافق رسیدند اما کشورهای اروپایی همچنان این اقدام جمهوری اسلامی را کافی نمی‌دانند.
عباس عراقچی، روز چهارشنبه ۱۷ سپتامبر، پس از گفتگو با همتایان اروپایی خود در خصوص این تماس گفت: «ایران برای رسیدن به راه حل منصفانه و متوازن که متضمن منافع متقابل باشد آمادگی دارد؛ نیل به چنین هدفی مستلزم رویکرد مسئولانه و مستقل از سوی سه کشور اروپایی و خودداری از تاثیرپذیری از ناحیه بازیگرانی است که هیچ ارزشی برای دیپلماسی و اصول و قواعد حقوق بین‌الملل قائل نیستند.»
عراقچی همچنین در ادامه افزود: «در این گفتگوی تلفنی، دیدگاه‌ها و پیشنهادهای متقابل برای تداوم دیپلماسی مورد تبادل نظر قرار گرفت.»
دیپلمات‌های غربی هشدار داده‌اند که در صورت عدم تغییر رفتار ایران، تحریم‌های جدید بخش‌های مالی، بانکی، انرژی و دفاعی این کشور را هدف خواهد گرفت. منابع اروپایی همچنین می‌گویند حتی در صورت توافقی دقیقه نودی، حمایت واشنگتن از تمدید مهلت بعید است.
جمهوری اسلامی اما در این گفت‌وگوها تهدید کرده است که در صورت بازگشت تحریم‌ها، دست به اقدامات متقابل خواهد زد. یک مقام ایرانی به نقل از فضای حاکم در تهران در این خصوص به خبرگزاری رویترز گفت: «انتظار در تهران این است که تحریم‌های سازمان ملل دوباره اعمال شوند، و به همین دلیل ایران امتیاز نخواهد داد.»
یوهان وادفول، وزیر خارجه آلمان نیز در پارلمان این کشور تصریح کرد که ایران باید «اعتمادسازی» کند و به آژانس اجازه بازرسی کامل از تاسیسات هسته‌ای بدهد. او هشدار داد که دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای می‌تواند آغازگر یک رقابت تسلیحاتی تازه در منطقه خلیج فارس باشد.
اشاره وزیر خارجه آلمان در خصوص خطر دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای در حالی مطرح می‌شود که پس از حمله ماه ژوئن آمریکا و اسرائيل به مراکز هسته‌ای ایران، این برنامه به صورت کامل متوقف شده است و هنوز برآورد مشخصی از میزان آسیب‌های وارد شده به این مراکز نیز در دسترس نیست.
غرب مدعی است برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی فراتر از نیازهای غیرنظامی رفته است، اما تهران همچنان تاکید دارد که هدفش صرفا استفاده صلح‌آمیز و تولید انرژی است.
در تهران، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، روز چهارشنبه در نشست خبری در واکنش به اظهارات کشورهای غربی گفت: «این انتظار طبیعی است که رویکرد مثبت و همراه با حسن نیت ایران، با عمل مشابه و متقابل از طرف‌های اروپایی مواجه شود. ما نشان داده‌ایم که از دیپلماسی گریزان نیستیم و از هر فرصتی برای تامین مصالح و منافع ملت ایران استفاده می‌کنیم. کسی نمی‌تواند جمهوری اسلامی ایران را متهم کند که از دیپلماسی روی‌گردان شده‌ایم.»
او افزود: «ما با آژانس به یک شیوه‌نامه و روش برای ایفای تعهدات پادمانی ایران در وضعیت جدید دست پیدا کرده‌ایم؛ تفاهمی که یک‌جانبه نبوده و مورد رضایت و پذیرش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار گرفته است. لذا اینکه برخی از طرف‌های اروپایی شروع کنند به نق‌زنی و بگویند این کفایت نمی‌کند، به این معنی است که حتی آژانس را هم قبول ندارند.»
اسماعیل بقایی ابراز امیدواری کرد که از طریق این تماس‌ها و گفت‌وگوها، همه طرف‌ها به این نتیجه برسند که «تشدید تنش و سوءاستفاده از وضعیت، به هیچ عنوان به نفع هیچ‌کس نخواهد بود.»
اختلاف بر سر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی سابقه‌ای طولانی دارد. توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ (برجام) که میان ایران و قدرت‌های جهانی امضا شد، محدودیت‌هایی بر فعالیت‌های هسته‌ای تهران اعمال و در مقابل بخشی از تحریم‌ها لغو شد. اما خروج آمریکا از این توافق در سال ۲۰۱۸، به دستور دونالد ترامپ، عملا آن را بی‌اثر کرد و باعث بازگشت فشارهای اقتصادی شدید بر ایران شد.
از آن زمان، جمهوری اسلامی نیز به تدریج تعهدات هسته‌ای خود را کاهش داده و غنی‌سازی اورانیوم را گسترش داده است. تلاش‌های پراکنده برای احیای برجام تاکنون نتیجه‌ای نداشته و حالا بحث بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل، تنش میان ایران و اروپا را وارد مرحله‌ای تازه کرده است.
در همین حال، ابوالفضل ظهره‌وند، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس با اشاره به احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی سه کشور اروپایی گفت: «اگر فشار بیاورند، از آژانس هم خارج می‌شویم، از ان‌پی‌تی هم خارج می‌شویم.» او اضافه کرد: «دیگر آب که از سر گذشت، چه یک وجب چه صد وجب.»
امیرحسین ثابتی، نماینده تهران در مجلس نیز با اشاره به متن توافق جمهوری اسلامی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در شبکه ایکس نوشت: «ما در مجلس مخالف چنین توافق منفعلانه‌ای هستیم چون خلاف منافع ملی و امنیت کشور است.» او افزود: «عاملان این توافق طبق قانون مجلس جرم قطعی مرتکب شده‌اند.»
در حالی که اروپا و آمریکا بازگشت تحریم‌ها را محتمل‌ترین گزینه می‌دانند، تهران بر ادامه همکاری با آژانس و استفاده از ظرفیت دیپلماسی تأکید دارد.
با این حال، نبود اعتماد متقابل و فشارهای سیاسی داخلی و خارجی، مسیر هرگونه توافق را دشوار کرده است.
