در آستانه سومین سالگرد مرگ مهسا ژینا امینی در بازداشت گشت ارشاد، روز یکشنبه، ۲۳ شهریورماه، تجمعها و مراسم یادبود در دهها شهر جهان برگزار شد و چند چهره سرشناس نیز به این مناسبت پیامهایی ارسال کردند؛ ازجمله زهرا رهنورد، نرگس محمدی و جعفر پناهی.
ایرانیان مقیم اروپا، آمریکا، استرالیا و نیوزیلند با شعارهای جنبش «زن، زندگی، آزادی» بار دیگر یاد جانباختگان اعتراضات و زندانیان سیاسی سال ۱۴۰۱ را زنده نگاه داشتند.
در لندن، تورنتو، فرانکفورت، لاهه، بروکسل، نیکوزیا، سیدنی، ملبورن، اوکلند، لسآنجلس و واشینگتن هزاران نفر با پرچمها، تصاویر جانباختگان و شعارهایی علیه جمهوری اسلامی به خیابانها آمدند.
در دانمارک، سوئد، سوئیس، قبرس و کانادا نیز به همین مناسبت گردهماییهایی برگزار شد.
در لندن بیش از ۱۵ گروه سیاسی و مدنی فراخوان داده بودند و تظاهرکنندگان شعارهایی با مضمون «نام مهسا و دیگر جانباختگان را فراموش نمیکنیم» سر دادند.
در سیدنی معترضان از دولت استرالیا خواستند سپاه پاسداران را در فهرست گروههای تروریستی قرار دهد.
در واشینگتن نیز علاوه بر تجمع خیابانی، کنفرانس دو روزه «گفتوگوی ملی برای ایران» برگزار شد که میزبان فعالان سیاسی، روزنامهنگاران و چهرههای بینالمللی بود.
همزمان با این گردهماییها، پیامهای شماری از عالان سیاسی و هنرمندان شناختهشده ایرانی منتشر شد.
صدیقه وسمقی، دینپژوه، ۲۳ شهریور با انتشار ویدیویی در صفحه اینستاگرام خود، کشته شدن مهسا را نه یک حادثه تراژیک، بلکه «جرقهای» خواند که باعث ظهور و درخشش «جنبشی تاریخی» شد.
او گفت این جنبش، زنان را به متن آورد و به جامعه فهماند که زنان دیگر حاشیهنشین نیستند.
به گفته وسمقی این حرکت تاریخی با آگاهی زنان گره خورده و بازگشتی ندارد، وی گفت: «امروز مردان بسیاری مدافع حقوق زنان شدهاند، معتقدند جنسیت نباید عامل تبعیض باشد و برابری به گفتمان مسلط جامعه تبدیل شده است.»
این دینپژوه نشان دادن اهمیت حقوق فردی انسان را از دیگر دستاوردهای جنبش خواند و گفت با این اعتراضات «حقوق انسان و حقوق بشر» باز هم به متن آمد.
او در عین حال هشدار داد برای تداوم این مسیر، تنها شعار کافی نیست و جامعه نیازمند «کار جدی فکری، تئوری و تولیدات هنری و اندیشهای» است.
به باور وسمقی، جنبش «زن، زندگی، آزادی» فراتر از مساله حجاب است، چرا که مهمترین دستاوردش این بود که زنان قدرت خود را نشان دادند و توانستند فکر جامعه را تغییر دهند.
جعفر پناهی، کارگردان سرشناس و زندانی سیاسی پیشین، یکشنبه ۲۳ شهریور با انتشار پستی در اینستاگرام، ۲۵ شهریور را یادآور «حقیقتی» خواند که با «خون مهسا» آشکار شد.
او افزود: «مهسا امینی دختری ساده بود، اما جانش را که گرفتند، پردهای از دروغ کنار رفت و نسلی برخاست که تصمیم گرفت دیگر سکوت نکند.»
به گفته پناهی، جمهوری اسلامی با کشتار و ارعاب میخواست سکوت را حاکم کند، اما «فریادی بزرگتر پژواک پیدا کرد» و از آن روز، هیچ چیز مثل قبل نیست؛ چرا که خون مهسا و صدها تن دیگر اجازه نمیدهد که هیچ چیز عادی به نظر برسد.
این زندانی سیاسی پیشین افزود: «مهسا نمرده است؛ او در هر نگاهِ سرکش، در هر قابی که سانسور را میشکند، در هر فریادی که آزادی میطلبد، زنده است. او در نگاه دخترانی که موهایشان را به باد سپردهاند نفس میکشد. ۲۵ شهریور یادآور این است که ما به عقب باز نمیگردیم.»
زهرا رهنورد، از رهبران جنبش سبز که همچنان در حصر خانگی به سر میبرد، در پیامی به مناسبت این سالگرد، به جایگاه زنان ایرانی در ساختار تبعیضآمیز جمهوری اسلامی اشاره کرد.
در پیام او آمده است: «زنان ایران با همه تواناییها و استعدادهایشان، جزو سرکوبشدهترین زنان جهان هستند؛ زیرا حکومت با قوانین تبعیضآمیز و فرهنگ واپسگرا، آنان را در بنبست قرار داده است.»
رهنورد کشته شدن مهسا امینی را «شلاقی بر وجدان ملت» توصیف کرد و ادامه داد: «جنبش مهسا بیداری پایانناپذیری را برای ملت تداوم بخشیده که امید به آیندهای عاری از ظلم، تبعیض و عقبماندگی را نوید میدهد.»
او یادآور شد که کشته شدن صدها تن، پر شدن زندانها و چشمها و بدنهای مجروح در جریان این اعتراضات، زخمهایی نیست که فراموش شوند.
کتایون ریاحی، بازیگر، نیز با اشاره به برگزاری جشن روز ملی سینما در ایران و اقدام برخی هنرمندان حاضر در این رویداد برای یادآوری تنها چند بازیگر زن ممنوع از کار، در اینستاگرام خود نوشت: «قاعده این بازی را همه میدانند؛ یا با ما هستید، یا بر ما… اصول حذف هم دو راه دارد: بدنام کردن یا از یاد بردن.»
او با انتقاد از فضای قطبی و حذفگرایانه موجود تاکید کرد آینده از آن نسل جوانی است که این قواعد را نمیپذیرد: «کافی است نور را دنبال کنند، مثل گل نیلوفر آبی.»
ریاحی در پایان نوشت: «ما همچنان هستیم و در تنهایی بیشتر رشد میکنیم، زیرا که چشم به آیندهای روشن دوختهایم.»
این بازیگر سینما و تلویزیون بهدلیل حمایت از اعتراضات مردمی بازداشت و محاکمه شد.
او آبان ۱۴۰۲ در واکنش به خبر ممنوعالتصویری خود و تعداد دیگری از بازیگران زن، در اینستاگرام نوشت: «شرافتم اجازه کار در سینمای امروز را نمیدهد؛ شما کی باشید؟»
ریاحی از جمله دهها بازیگر زن ایرانی بود که پس از قتل حکومتی مهسا امینی و در همراهی با اعتراضات سراسری پس از آن در شهریور ۱۴۰۱، بدون حجاب اجباری در اماکن و برنامههای هنری عمومی حاضر شد.
پانتهآ بهرام، بازیگر ممنوعازکار، هم در یادداشتی خطاب به مهسا نوشت: «نام تو یادآور آغاز دورانی تازه است.»
مهسا امینی، زن جوان اهل سقز، روز ۲۲ شهریور ۱۴۰۱ توسط گشت ارشاد بازداشت شد و سه روز بعد بر اثر ضرب و جرح در بیمارستان کسری در تهران جان باخت.
مرگ او آغازگر خیزشی سراسری شد که با شعار «زن، زندگی، آزادی» در ایران و جهان شناخته شد. اعتراض به مرگ او و شرایط زنان در ایران ماهها به طول انجامید و به بزرگترین چالش اعتراضی برای حکومت جمهوری اسلامی تبدیل شد، چالشی که همچنان ادامه دارد و خود را با رویگردانی زنان از روسری و حجاب در خیابانهای ایران نشان میدهد.
بر اساس گزارش سازمان حقوق بشر ایران، در اعتراضات سال ۱۴۰۱ دستکم ۵۵۱ نفر از جمله ۶۸ کودک کشته و هزاران نفر بازداشت شدند.