دیروز، دوشنبه ۹ سپتامبر، در اقدامی کم‌سابقه و بهت‌آور، اسرائیل هیأت سیاسی حماس را در قلب دوحه، پایتخت قطر، هدف حمله هوایی قرار داد. این عملیات که با مهمات دقیق انجام شد، به کشته‌شدن دست‌کم پنج عضو حماس، از جمله همام‌الحیّه فرزند خلیل‌الحیّه، و همچنین یک مأمور امنیت داخلی قطر منجر گردید.
با این حال، رهبران اصلی حماس، از جمله خلیل‌الحیّه، از این حمله جان سالم به در بردند. صحنه‌های دود و آتش در محلهٔ لقطیفیه و محاصره منطقه توسط خودروهای امدادی و امنیتی، پایتخت قطر را برای ساعت‌ها در وضعیت فوق‌العاده فروبرد.
قطر این حمله را «بزدلانه» و «نقض آشکار حاکمیت ملی» خوانده و اعلام کرده حق پاسخ را برای خود محفوظ می‌دارد. با وجود این، مقامات دوحه تأکید کرده‌اند نقش میانجی‌گرانه قطر در روند آتش‌بس و تبادل اسرا ادامه خواهد یافت، هرچند تحلیلگران معتقدند این حادثه ضربه‌ای سنگین به گفت‌وگوهای صلحی وارد کرده است که عمدتاً در خاک قطر جریان داشت.
در همین حال نخست‌وزیر قطر ادعای دریافت هشدار از سوی واشنگتن یا تل‌آویو درباره حمله روز سه‌شنبه اسرائیل به محل برگزاری نشست رهبران حماس در دوحه را رد کرد و به خبرنگاران گفت نخستین تماس، تنها ۱۰ دقیقه پس از وقوع انفجار انجام شده است.
او این اقدام اسرائیل را «خیانت» توصیف کرد و افزود این کشور از سلاح‌هایی استفاده کرده که توسط رادار قابل شناسایی نبوده‌اند.
این در حالی است که کارولین لویت، سخنگوی کاخ سفید گفته بود دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا بلافاصله فرستاده ویژه خود «استیو ویتکاف» را مأمور کرده تا قطر را از حمله قریب‌الوقوع مطلع کند.
سخنگوی وزارت خارجه قطر نیز تأکید کرد هیچ اطلاعی از قبل دریافت نشده بود.
به گفته آل‌ثانی، امیر قطر دستور داده است تیمی حقوقی همه گزینه‌های واکنش و اقدامات متقابل احتمالی را بررسی کند و افزود که امنیت شهروندان قطری در اولویت اصلی این روند قرار دارد.
نخست‌وزیر قطر همچنین اسرائیل را متهم کرد که عمداً روند دستیابی به توافق را مختل می‌کند و پرسید: «آیا پیامی روشن‌تر از این وجود دارد که چه کسی زورگو و قلدر منطقه است؟»
او بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل را به بی‌ثبات‌سازی منطقه برای منافع شخصی خود متهم کرد.
آل‌ثانی تأکید کرد بخشی از دیپلماسی قطر همواره میانجی‌گری بوده و این کشور تا تحقق ثبات در منطقه از این نقش دست نخواهد کشید. او افزود: «با توجه به حمله اخیر، بعید است مذاکرات جاری، معتبر تلقی شود.»
بازتاب بین‌المللی این حمله، گسترده و برق‌آسا بود. اتحادیهٔ اروپا، عربستان سعودی، مصر و امارات متحده عربی آن را محکوم کردند. برلین آن را «غیرقابل‌قبول» دانست و از نقض حاکمیت قطر سخن گفت. پاریس و لندن نیز تأکید کردند این اقدام نه تنها نقض قوانین بین‌المللی است، بلکه روند مذاکرات برای آزادی گروگان‌ها را به خطر می‌اندازد.
در واشینگتن، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، ضمن ابراز ناخشنودی شدید از این عملیات، تصریح کرد ایالات متحده هیچ نقشی در آن نداشته است. کاخ سفید توضیح داد اگر هم اطلاع‌رسانی‌ای از سوی اسرائیل صورت گرفته، بسیار دیرهنگام و فاقد جزئیات کافی بوده است. ترامپ با وجود آنکه «حذف حماس» را هدفی مشروع دانست، هشدار داد که بمباران خاک یک متحد نزدیک آمریکا نه به سود واشینگتن است و نه به سود اسرائیل.
در مقابل، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل، این حمله را «کاملاً موجه» و بخشی از تعهد اسرائیل به تعقیب رهبران حماس در هر نقطه جهان دانست. او با اشاره به تیراندازی مرگ‌بار روز دوشنبه در حوالی اورشلیم، گفت که «هیچ‌جا برای رهبران حماس امن نخواهد بود». این موضع‌گیری آشکار می‌کند که اسرائیل دامنه جنگ را از غزه و مرزهای فلسطین به قلب خلیج فارس کشانده است.
ابعاد میدانی این حمله در قطر نیز تکان‌دهنده بود. هدف، مجتمع مسکونی‌ای محافظت‌شده بود که تحت نظارت گارد امیری قرار داشت. شدت انفجار چندین واحد مسکونی را ویران کرد و آتش‌سوزی‌های گسترده به‌راه انداخت. خیابان‌های اطراف تا ساعت‌ها بسته شد و سفارت آمریکا در دوحه به کارکنان خود دستور داد در محل بمانند.
پیامدهای سیاسی این حادثه روشن است: نخست، جایگاه قطر به‌عنوان میانجی اصلی میان اسرائیل و حماس زیر سؤال رفته و روند مذاکرات آتش‌بس به‌طور جدی تضعیف شده است. دوم، اعتماد متقابل در گفت‌وگوها کاهش یافته و هزینه بازگشت طرف‌ها به میز مذاکره افزایش پیدا کرده است. سوم، اختلاف میان واشینگتن و تل‌آویو بر سر تاکتیک‌های جنگ آشکارتر شده و انتقادهای بی‌سابقهٔ ترامپ از اسرائیل این واگرایی را برجسته‌تر کرده است.
این عملیات تنها ساعاتی پس از آن انجام شد که شاخه نظامی حماس مسئولیت تیراندازی خونین در حوالی اورشلیم را بر عهده گرفت. ارتش اسرائیل همزمان، ساکنان شهر غزه را بار دیگر به تخلیه فراخوانده و از آغاز مرحله‌ای تازه در عملیات زمینی خبر داده است.
این هم‌زمانی نشان می‌دهد تصمیم به حمله در دوحه در چارچوب شتاب گسترده‌تر عملیات نظامی اسرائیل اتخاذ شده است.
در سطح نظامی، اسرائیل می‌گوید ارزیابی نتایج عملیات ادامه دارد، در حالی که حماس بر «ناکامی دشمن در حذف هیأت سیاسی» تأکید می‌کند. اما در عرصه سیاسی، جنگ روایت‌ها آغاز شده است: قطر خود را قربانی نقض حاکمیت معرفی می‌کند، اسرائیل بر پایان مصونیت رهبران حماس پافشاری دارد، و آمریکا میان ضرورت پیشبرد پرونده گروگان‌ها و مدیریت هزینه‌های حملات متحدش گرفتار آمده است.
در همین حال منابع دیپلماتیک اعلام کردند شورای امنیت سازمان ملل امروز چهارشنبه یک نشست اضطراری را برای بررسی حمله اسرائیل به مقر رهبران سیاسی «حماس» در دوحه برگزار می‌کند. این جلسه که برای ساعت 19 به وقت گرینویچ برنامه‌ریزی شده، به درخواست الجزایر و پاکستان تشکیل می‌شود.
این دومین بار در سال جاری است که قطر هدف حمله قرار می‌گیرد. پیش‌تر، در ماه ژوئن، جمهوری اسلامی در واکنش به حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ایش، پایگاه نظامی آمریکا در قطر را با اطلاع قبلی هدف قرار داده بود.
از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ میلادی یعنی زمانی که شبه‌نظامیان فلسطینی تحت رهبری حماس به خاک اسرائیل حمله کردند و دست‌کم ۱۲۰۰ نفر را کشتند و حدود ۲۵۰ نفر را گروگان گرفتند، جنگی میان دو طرف در نوار غزه آغاز شده که بنا بر آمار وزارت بهداشت غزه، تا کنون منجر به مرگ ۶۴ هزار فلسطینی شده، اکثریت ساکنان را از خانه‌هایشان رانده و بیشتر زیرساخت‌های این منطقه را نابود کرده است.
اسرائیل همچنین به دو گروه دیگر مورد حمایت جمهوری اسلامی، یعنی حزب‌الله لبنان و حوثی‌های یمن حمله کرده است. هر دوی این گروه‌ها پس از ۷ اکتبر حملاتی علیه اسرائیل یا متحدان آن انجام داده‌اند.
لبنان نیز به دلیل حمایت‌های حزب‌الله از حماس، بهای سنگینی پرداخته است. اسرائیل در حملات به بیروت و جنوب لبنان، رهبران حزب‌الله را هدف قرار داد و سال گذشته حسن نصرالله، دبیرکل آن را در یک حمله هوایی در حومه بیروت کشته شد. این حمله جنگی تازه میان حزب‌الله و اسرائیل به راه انداخت که هزاران غیرنظامی را در شمال اسرائیل و جنوب لبنان آواره کرد.
در سطحی دیگر از تنش‌ها، اسرائیل در ژوئن گذشته حملات خود به تأسیسات هسته‌ای ایران را «تلاشی برای مقابله با تهدید موجودیت اسرائیل» توصیف کرد. این حملات بی‌سابقه به تبادل آتش کوتاه‌مدت اما پرمخاطره‌ای میان ایران و اسرائیل منجر شد.
هفته گذشته نیز ارتش اسرائیل به ساکنان شهر غزه هشدار داد که برای عملیات گسترده‌تر به «منطقه انسانی تعیین‌شده» منتقل شوند.
همزمان، کمیته جهانی طبقه‌بندی امنیت غذایی، قحطی رسمی را در شهر غزه اعلام کرد. این خبر در حالی اعلام شده که گفته می‌شود به دلیل محدودیت‌ها در ورود کمک‌های بشردوستانه به این باریکه، گرسنگی جان بسیاری از ساکنان غزه را گرفته است.
آنچه مسلم است، روز پس از دوحه نه تنها برای مردم غزه و اسرائیل، بلکه برای کل خاورمیانه، نقطه‌ای حساس و پرمخاطره است. این حمله نه تنها روند مذاکرات صلح را تیره‌تر کرده، بلکه خطر سرایت بحران از مدیترانه شرقی تا خلیج فارس را بیش از پیش ملموس ساخته است.
