در حالی که تنها بیست روز تا پایان مهلت روند بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران باقی مانده، میدان دیپلماسی بار دیگر در سایه‌ی تقابل روایت‌ها و آزمون اراده‌ها قرار گرفته است. یکشنبه شب، عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی، در مقاله‌ای در روزنامه بریتانیایی گاردین، تصمیم سه کشور اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه را «پیروی کورکورانه از استراتژی آمریکا» خواند و مدعی شد این اقدام هیچ مبنای حقوقی ندارد. او در همان یادداشت تأکید کرد که تهران برای توافقی «واقع‌بینانه و پایدار» آماده است، توافقی که در آن محدودیت‌های روشن و نظارت قاطع بر برنامه غنی‌سازی در برابر لغو تحریم‌ها مبادله شود. عراقچی هشدار داد بازگرداندن تحریم‌ها اروپا را از متن دیپلماسی به حاشیه خواهد راند و اعتبار جهانی آن را خدشه‌دار می‌کند.
این موضع‌گیری در حالی است که هفته گذشته فرانسه، آلمان و بریتانیا در نامه‌ای رسمی به شورای امنیت، روند سی‌روزه بازگشت تحریم‌ها یا همان اسنپ‌بک را آغاز کردند. اقدامی که با استقبال فوری آمریکا و اسرائیل مواجه شد و اعتراض شدید جمهوری اسلامی، چین و روسیه را به دنبال داشت. مقامات اروپایی با اشاره به نقض‌های مکرر تعهدات هسته‌ای ایران و بی‌نتیجه ماندن تلاش‌های میانجی‌گرانه پس از حملات ماه ژوئن به تأسیسات هسته‌ای ایران، این تصمیم را ضروری توصیف کردند. جمهوری اسلامی در مقابل، با مظلوم‌نمایی و تکرار روایت خروج یکجانبه آمریکا از برجام، کوشید مسئولیت بحران را به گردن دیگران بیندازد.
همزمان با این جدال رسانه‌ای، نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از امروز در وین آغاز شده است. این نشست پنج‌روزه به‌طور مشخص به موضوع راستی‌آزمایی و نظارت در ایران ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ و توافقنامه‌های پادمان اختصاص دارد. گزارش‌های آژانس درباره دسترسی بازرسان، وضعیت دوربین‌ها و ذخایر اورانیوم ایران در دستور کار قرار گرفته و بار دیگر پرسش اصلی را پیش روی اعضا گذاشته است: آیا تهران آماده اقدامات ملموس و فوری برای شفافیت است یا همچنان به وعده‌های کلی بسنده خواهد کرد؟
در این میان، عراقچی همچنان با تکرار پیام‌های دوگانه می‌کوشد فضای مانور سیاسی ایجاد کند. او از یک سو هشدار می‌دهد اروپا با «قمار سیاسی» خود منزوی می‌شود و از سوی دیگر، از آمادگی جمهوری اسلامی برای توافق و حتی مذاکره با آمریکا بر اساس «احترام متقابل» سخن می‌گوید. خبر دیدار او با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز منتشر شد، با این امید که شاید راه‌حلی مذاکره‌ای پیش روی طرف‌ها قرار گیرد. اما تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که چنین مواضعی بیش از آنکه نشانه حسن نیت باشد، تلاشی برای خرید زمان و کاستن از فشارهاست.
با وجود این تلاش‌ها، نشانه‌های میدانی از وین چندان امیدوارکننده نیست. لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال، طی ۲۴ ساعت گذشته از برخی پیشرفت‌ها در گفت‌وگوهای ایران و آژانس خبر داده، اما تأکید کرده هنوز روشن نیست این پیشرفت‌ها به توافق واقعی می‌انجامد یا نه. به گفته او، پرسش کلیدی این است که آیا آژانس دسترسی فوری و کافی به ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران و تضمین نظارت پایدار خواهد داشت یا خیر. حتی اگر چارچوبی اولیه حاصل شود، بدون اجرای عملی این شروط، امید به تعلیق روند بازگشت تحریم‌ها بسیار ضعیف خواهد بود.
همزمان، فضای سیاسی در داخل ایران نیز متشنج‌تر شده است. هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی اعلام کرده طرح خروج ایران از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، ان‌پی‌تی، در دستور کار قرار دارد. هرچند روز یکشنبه خبر تعویق بررسی آن منتشر شد، اما مطرح شدن چنین طرحی در مقطع حساس کنونی معنایی جز تهدید و باج‌گیری هسته‌ای ندارد. اقدامی که نه تنها چشم‌انداز دیپلماسی را تیره‌تر می‌کند، بلکه هزینه‌های سیاسی و اقتصادی جمهوری اسلامی را سنگین‌تر خواهد کرد.
در همین حال، چین و روسیه نیز با مخالفت رسمی با روند اروپایی‌ها، تلاش کرده‌اند نقش خود را در این منازعه پررنگ نشان دهند. اما تجربه سال‌های اخیر ثابت کرده حتی حمایت لفظی این دو قدرت، در برابر ساختار تحریمی سازمان ملل و شبکه مالی جهان غرب، کارایی محدودی دارد. آمریکا به رهبری دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور این کشور، به وضوح از اقدام اروپایی‌ها استقبال کرده و فشار هماهنگ بر جمهوری اسلامی را مطلوب می‌داند. در چنین شرایطی، ادعای عراقچی مبنی بر اینکه اروپا قربانی واشینگتن شده است، بیشتر بهانه‌ای برای فرافکنی به نظر می‌رسد تا تحلیلی واقع‌بینانه.
در نهایت، مسئله اصلی روشن است: انتخاب با جمهوری اسلامی است. اروپا و آمریکا پنجره‌ای محدود برای گفت‌وگو گذاشته‌اند، اما تحقق آن مشروط به اقدام‌های واقعی و قابل راستی‌آزمایی است. حتی اگر تهران و آژانس به توافقی جزئی برسند، بدون دسترسی فوری به ذخایر اورانیوم و نظارت پایدار، روند اسنپ‌بک متوقف نخواهد شد. جمهوری اسلامی یا باید شفافیت و محدودیت‌های قابل اندازه‌گیری را بپذیرد، یا آماده بازگشت تحریم‌های فراگیرتر، انزوای عمیق‌تر و بحران‌های تازه‌تر باشد.
