وزارت خارجه جمهوری اسلامی در میانه‌ی بحرانی‌ترین روزهای برنامه هسته‌ای، تلاش دارد واقعیت فروپاشی زیرساخت‌های هسته‌ای کشور را با واژگان «بازسازی»، «مذاکره» و «چارچوب جدید همکاری» پنهان کند. در حالی که سه مرکز حیاتی فردو، نطنز و اصفهان به‌دست آمریکا بمباران شده‌اند و اسرائيل نیز زیرساخت‌های فنی و انسانی این برنامه را هدف گرفته، تهران همچنان مدعی حفظ حق غنی‌سازی و آغاز «دوران جدید» در تعامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.
عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی، در گفت‌وگویی تلویزیونی با اشاره به اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی «سابقه خوبی در قبال ایران ندارد» گفت: آژانس نه‌تنها پیش از حملات، زمینه‌ساز قطعنامه علیه ایران بوده، بلکه حتی پس از بمباران تاسیسات هسته‌ای نیز «حمله را محکوم نکرد». از نگاه دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی، این سکوت بهانه‌ای است برای تدوین چارچوب تازه‌ای که نظارت آژانس را محدود یا اساساً بی‌اثر سازد.
به گفته‌ی عراقچی، سفر اخیر معاون مدیرکل آژانس به تهران، صرفاً با هدف «رایزنی» بوده و او «اجازه‌ای برای بازرسی یا ارزیابی» دریافت نکرده است. در حالی‌که مدیرکل آژانس، رافائل گروسی، خواستار شفاف‌سازی فوری درباره وضعیت تاسیسات شده بود، جمهوری اسلامی بر اجرای قانون مصوب مجلس خود تأکید دارد؛ قانونی که هرگونه همکاری با آژانس را منوط به نظر شورای عالی امنیت ملی کرده و عملاً مسیر نظارت بین‌المللی را سد کرده است.
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، هم اعلام کرده که هدف از سفر معاون مدیرکل آژانس به تهران، «رایزنی جهت تنظیم شیوه‌نامهٔ جدید برای همکاری ایران با آژانس است».
پیشتر، سعید خطیب‌زاده، معاون وزیر خارجه جمهوری اسلامی، در مصاحبه با یک شبکهٔ تلویزیونی چینی گفته بود که «در هفته‌های آینده، بازرسان به ایران بازخواهند گشت. آنها داوطلبانه ایران را ترک کردند، ما آنها را اخراج نکردیم. به دلیل جنگ… آنها احساس کردند که باید بروند».
این اظهارات در حالی بود که مدیرکل آژانس گفته بود بازرسان این سازمان فعلاً به ایران بازنمی‌گردند.
این مواضع در حالی اعلام می‌شود که دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، به‌صراحت اعلام کرده هرگونه بازگشت ایران به فعالیت‌های غنی‌سازی، با واکنش نظامی روبه‌رو خواهد شد. ترامپ گفته است ایران هنوز وسعت ضرباتی را که در جنگ ۱۲ روزه متحمل شده، درک نکرده و اگر به غنی‌سازی ادامه دهد، بار دیگر هدف حملات قرار خواهد گرفت. او در روز نهم مرداد هشدار داد که تأسیسات ایران «نابود شده‌اند» و اگر جمهوری اسلامی تصمیم به بازسازی بگیرد، تنها در «سایت‌های جدید» ممکن خواهد بود.
با وجود این تهدیدها و حجم خسارات واردشده، عباس عراقچی با اتکای مکرر به لحن ایدئولوژیک و تبلیغاتی، مدعی است که «تجهیزات را می‌توان جایگزین کرد»، «علم با بمباران از بین نمی‌رود» و حتی از «عصای موسی‌گونه» رهبر جمهوری اسلامی برای عبور از بحران‌ها سخن می‌گوید؛ تعبیری که در تضاد کامل با واقعیت میدانی و فروپاشی ملموس برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی قرار دارد.
در همین گفت‌وگو، عراقچی برای توجیه عقب‌نشینی‌های آشکار از همکاری با نهادهای بین‌المللی، به قانون مجلس و تغییر شرایط «روی زمین» اشاره کرده و گفته است: «ما باید دوران جدیدی را با آژانس آغاز کنیم». در این چارچوب، جمهوری اسلامی تلاش دارد با روایت حملات نظامی به عنوان «دلیل منطقی» برای بازنگری در تعاملات بین‌المللی، شفافیت را به تأخیر انداخته و امکان بازسازی پنهانی زیرساخت‌های تخریب‌شده را فراهم کند.
در کنار تحولات هسته‌ای، عراقچی به‌گونه‌ای تلاش می‌کند تصویری باثبات و موفق از سیاست خارجی ارائه دهد. او از رشد روابط با چین و روسیه سخن گفت و اعلام کرد رئیس‌جمهور اسلامی در شهریورماه برای شرکت در نشست سازمان شانگهای به چین سفر خواهد کرد. او همچنین از «پیام‌هایی» که از طرف آمریکا رسیده سخن گفت، اما مذاکره را مشروط به «مصالح کشور» دانست و تأکید کرد که جمهوری اسلامی هنوز به این اطمینان نرسیده که ایالات متحده «برای یک مذاکره واقعی» آماده است.
در پاسخ به سوالی درباره احتمال مذاکره مستقیم با آمریکا، عراقچی در حالی که سعی در حفظ موضعی تهاجمی داشت، گفت: «اگر تصور می‌کنند که با مذاکرات بتوانند آنچه از طریق حمله به دست نیاوردند، کسب کنند، اشتباه می‌کنند». با این حال، او تأکید کرد که جمهوری اسلامی آمادگی دارد در صورت تغییر رویکرد طرف مقابل، وارد گفت‌وگو شود؛ مشروط به آنکه تحریم‌ها برداشته و حق غنی‌سازی ایران به رسمیت شناخته شود.
پیش از اظهارات جدید عراقچی، یوسف پزشکیان فرزند مسعود پزشکیان چهارشنبه در واکنش به پست سعید جلیلی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در شبکه‌های اجتماعی درباره مذاکره هسته‌ای نوشت: «تصمیم درباره مذاکره متولی دارد و مسئولان با هدایت رهبری هر تصمیمی بگیرند ما پشت آن می‌ایستیم.»
او افزود: «مقایسه مذاکره با گوساله‌پرستی نابجاست. گوساله‌پرستی منکر مطلق است اما مذاکره حکم کلی ندارد. اصل منافع کشور است.»
جلیلی نوشته بود: «خداوند برای بنی‌اسرائیل پیامبری فرستاد تا آنها را از ظلم فرعون برهاند اما آنها پس از پیروزی بر فرعون، وقتی ۴۰ روز پیامبرشان به کوه طور رفت، گوساله‌پرست شدند؛ عده‌ای نیز امروز پس از اینکه دشمن در وسط مذاکره به ما حمله کرد و ملت ایران پیروز شد، مجدد دم از مذاکره می‌زنند!»
در حاشیه این گفت‌وگوی بلند، عراقچی از اسنپ‌بک نیز سخن گفت؛ مکانیزمی که به کشورها اجازه می‌دهد تحریم‌های سازمان ملل را بازگردانند. او مدعی شد که جمهوری اسلامی «پیش از دیگران» این مکانیزم را علیه برجام به‌کار بسته و افزود: «ما تمام تعهدات خود را متوقف کردیم و به وضعیت قبل از برجام بازگشتیم. برنامه هسته‌ای‌مان اکنون جلوتر از آن زمان است». این سخنان در حالی مطرح می‌شود که سه کشور اروپایی به‌تازگی تهدید کرده‌اند در صورت ادامه‌ی تخلف‌های جمهوری اسلامی، آنها نیز سازوکار اسنپ‌بک را فعال خواهند کرد؛ تهدیدی که به گفته‌ی عراقچی، «سیاسی است» و «تأثیر اقتصادی بزرگی نخواهد داشت».
در این میان، عراقچی از نقش شورای عالی امنیت ملی دفاع کرده و انتخاب علی لاریجانی به‌عنوان دبیر جدید این شورا را «نشانه‌ای از عقلانیت» و فرصتی برای هماهنگی بهتر وزارت خارجه با نهادهای امنیتی توصیف کرد. این در حالی است که بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند سپردن مدیریت پرونده‌های سیاست خارجی به چهره‌هایی چون لاریجانی، نشانه‌ای از کاهش اختیارات وزارت خارجه و واگذاری تصمیم‌گیری‌های کلان به حلقه‌های امنیتی است.
در بخش دیگری از گفت‌وگو، عراقچی با اشاره به روابط منطقه‌ای گفت که تعامل با کشورهای عربی، از جمله مصر و اردن، در حال گسترش است. با این حال، او تصریح کرد که عجله‌ای برای احیای رسمی روابط وجود ندارد. او همچنین از نقش پررنگ ایران در حمایت از حزب‌الله لبنان سخن گفت و اعلام کرد که با وجود حملات و فشارها، این گروه توانسته فرماندهان خود را جایگزین و ساختار خود را ترمیم کند.
در نهایت، وزیر خارجه جمهوری اسلامی تلاش کرد تصویری از یک دستگاه دیپلماسی علمی و مدرن ارائه دهد. او گفت در وزارت امور خارجه «جلسات طوفان فکری» برگزار می‌شود و هوش مصنوعی در حال ورود به سیاست‌گذاری خارجی است. اما این سخنان در سایه‌ی انزوای بین‌المللی ایران، تخریب زیرساخت‌های هسته‌ای، تهدیدات مکرر رئیس‌جمهور آمریکا و عدم‌اعتماد جهانی به ادعاهای جمهوری اسلامی، بیشتر به نوعی فرافکنی و نمایش تشریفاتی شباهت دارد تا واقعیتی مبتنی بر پیشرفت و عقلانیت.
در مجموع، گفت‌وگوی اخیر عباس عراقچی نمایانگر سیاستی دوگانه است: از یک‌سو تأکید بر مقاومت و پیشرفت، و از سوی دیگر تلاش برای مهار بحران‌ها از طریق بازسازی پرهزینه و فاقد ضمانت. در میانه‌ی این تناقض، جمهوری اسلامی بار دیگر می‌کوشد از دل انزوای دیپلماتیک، یک روایت پیروزمندانه بسازد؛ روایتی که دیگر کمتر کسی در جهان آن را باور می‌کند.
