روز یکشنبه ۱۲ اسفند استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد دولت پزشکیان، در مجلس شورای اسلامی رای آورد و نمایندگان او را به دلیل افزایش چشمگیر نرخ دلار از وزارت اقتصاد و دارایی برکنار کردند.
روز یکشنبه پس از سخنرانی موافقان و مخالفان استیضاح و همچنین دفاع پزشکیان و همتی از عملکرد وزارت اقتصاد و دارایی، از میان ۲۷۳ نماینده حاضر ۱۸۲ نفر به برکناری همتی رای مثبت دادند، ۸۹ نفر رای مخالف دادند و یک رای باطله و یک رای ممتنع هم ثبت شد تا عبدالناصر همتی پس از دولت روحانی بار دیگر طعم برکناری را بچشد.
مسعود پزشکیان در دفاع از وزیر اقتصاد تأکید کرد که کشور در وضعیت جنگی «تمام‌عیار» با «دشمن» قرار دارد و تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی مشکلات اقتصادی را تشدید کرده‌اند. او گفت: «ما در یک جنگ تمام‌عیار با دشمن هستیم.»
او از مردم به‌دلیل مشکلاتی مانند قطع برق و سوزاندن مازوت عذرخواهی کرد و گفت: «نمی‌خواستیم مازوت بسوزانیم. نمی‌خواستیم برق مردم را قطع کنیم. بالاجبار کاری که دلمان نمی‌خواست انجام دادیم.»
پزشکیان به مشکلاتی مانند ناترازی در بخش‌های برق، آب، گاز و سوخت اشاره کرد و گفت: «واقعیت قضیه این است که ما دولت را زمانی در دست گرفتیم که ناترازی در برق، آب، گاز و سوخت وجود داشت.»
او به بدهی‌های سنگین دولت در بخش‌های مختلف از جمله بهداشت (۹۰ هزار میلیارد تومان) و وزارت نیرو (۱۲۰ هزار میلیارد تومان) اشاره کرد.
پزشکیان از نمایندگان خواست تا در «شرایط جنگی»، به جای متهم کردن یکدیگر، با دولت همکاری کنند. او با بیان این‌که «در وضعیت جنگی نباید همدیگر را متهم کنیم»، افزود: «دشمن می‌خواهد دولت و مجلس موفق نباشند. از شما می‌خواهم کمک کنید.»
او گفت: «با آمدن دونالد ترامپ و امضای یک قانون بسیاری از کشتی ما در دریا تحریم شدند و ماندند چگونه نفت و گازشان را تخلیه کنند. در قطر دلار داریم پس نمی‌دهند. رهبری هم گفتند شش میلیارد دلار دست قطر پول داریم پس نمی‌دهند. در عراق و ترکیه هم دلار داریم پس نمی‌دهند.»
رئیس دولت اسلامی هشدار داد که استیضاح وزیر اقتصاد می‌تواند به بی‌ثباتی بیشتر منجر شود و گفت: «اگر وزیر اقتصاد استیضاح شود، وزیر دیگر تا بیاید و تیم بیاورد، دوره تمام می‌شود.»
او در بخش دیگری از سخنان خود و در پاسخ به این اتهام گروهی از نمایندگان مخالف که گفتند دولت او به مذاکره با آمریکا دل‌بسته است، گفت: «بنده معتقد بودم باید گفتگو کرد ولی وقتی رهبری گفتند با آمریکا گفتگو نشود گفتیم گفتگو نخواهیم کرد. تمام شد و رفت.» وی ادامه داد: رهبر انقلاب جهت را مشخص می‌کنند و باید خودمان را تطبیق دهیم.» او تأکید کرد که «ما در چارچوب سیاست‌های رهبری و برنامه عمل می‌کنیم.»
عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد در کابینه مسعود پزشکیان هم در دفاع از عملکرد خود گفت: «از من نخواهید اطلاعاتی را بدهم که دشمن شاد شود. سعی می‌کنم در چارچوب منافع ملی صحبت کنم.
در ادامه عبدالناصر همتی گفت: «افزایش قیمت ارز و نرخ برابری تومان به دلار که حدود ۹۱ و ۹۲ هزار تومان است، قیمت واقعی نیست و ناشی از انتظارات تورمی است.»
این ادعا درحالی مطرح شد که روز یکشنبه هم‌زمان با سخنان همتی هر دلار آمریکا در بازار ارز خیابانی فردوسی تهران بیش از ۹۳ هزار تومان به فروش رسید. او افزود: «تورم را مهم‌ترین مسئله کشور می‌دانیم، اما نرخ تورم در ایران کاهش یافته است. سال گذشته در همین ماه تورم ۴۲ درصد بود اما امسال به ۳۲ درصد رسیده است. بله ۳۲ درصد هم بد است، اما داریم با ۴۲ و ۵۵ درصد مقایسه می‌کنیم.»
طرح این ادعا هم در شرایطی است که بسیاری از اقتصاددانان مستقل و فعالان حقوق کارگری در ایران معتقدند وزارت اقتصاد و بانک مرکزی دولت پزشکیان مانند دولت‌های پیشین جمهوری اسلامی با دستکاری داده‌ها نرخ تورم را پایین‌تر از عدد واقعی اعلام می‌کنند تا از عملکرد خود دفاع کنند. این در حالی است که نرخ تورم واقعی اقلام اساسی در ایران طی یک سال اخیر همچنان بیش از ۵۰ درصد است.
همتی هشدار داد وضعیت اقتصادی ایران بحرانی‌تر از آن چیزی است که مقامات رسمی اعلام می‌کنند. او تاکید کرد در هفت سال اخیر، ۱۰ میلیون نفر از جمعیت ایران به زیر خط فقر سقوط کرده‌اند و ۸۰ درصد مردم زیر فشار رانت‌خواران و مافیای اقتصادی قرار دارند.
همتی همچنین فاش کرد سالانه ۳۰ میلیارد دلار، معادل کل درآمد نفتی کشور، از طریق اسکله‌های غیرمجاز قاچاق می‌شود.او مستقیما به نقش نهادهای نظامی در این قاچاق اشاره نکرد، اما شواهد نشان می‌دهد که این اسکله‌ها تحت کنترل سپاه پاسداران قرار دارند.
این حجم از قاچاق نمی‌تواند تنها توسط سوخت‌بران محلی انجام شود، بلکه نیازمند یک شبکه سازمان‌یافته در سطح حاکمیت است که از حمایت نهادهای امنیتی و نظامی برخوردار باشد.
همتی همچنین در دفاع از خود «حوادث سوریه و لبنان، از دست دادن بزرگ‌ترین رهبران مقاومت و روی کار آمدن ترامپ و عملا اعلام جنگ مستقیم اقتصادی» را از دیگر دلایل افزایش بیش از ۳۰ هزار تومانی قیمت ارز در حدود سه ماه خواند.
همتی همچنین تصریح کرد: «تا مسائل بین‌المللی هست، فشار بر بودجه و نقدینگی ما خواهد بود، وقتی برجام اتفاق افتاد رشد اقتصادی ما افزایش پیدا کرد و تورم کم شد.»
او افزود: «سال دیگر موضوع اسنپ بک و غروب برجام است. سال دیگر حکومت گسترده مدیریت ترامپ است. ما باید خودمان را آماده کنیم.»
پس از استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد پزشکیان، که اولین چالش بزرگ دولت مسعود پزشکیان در مجلس بود، به نظر می‌رسد فشارها بر کابینه افزایش یافته است. در همین راستا، محمدجواد ظریف در بامداد دوشنبه ۱۳ اسفند، در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد که روز گذشته به دعوت رئیس قوه قضاییه با وی دیدار کرده است. در این دیدار، رئیس قوه قضاییه با اشاره به شرایط کشور، توصیه کرده که ظریف برای جلوگیری از فشار بیشتر بر دولت، به دانشگاه بازگردد. ظریف نیز بلافاصله این پیشنهاد را پذیرفته است. تاکنون واکنشی از سوی مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، به این اقدام ظریف منتشر نشده است.
ظریف در ادامه پیام خود اشاره کرد که در شش ماه گذشته با توهین‌ها، افتراها و تهدیدهای فراوانی علیه خود و خانواده‌اش مواجه بوده و حتی درون دولت نیز یکی از تلخ‌ترین دوران‌های خدمت چهل‌ساله خود را تجربه کرده است. پیش از این اظهارات، رسانه‌های داخلی گزارش داده بودند که ظریف استعفای خود را به پزشکیان ارائه کرده است. این استعفا پس از جلسه استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد، و رأی مجلس به برکناری او صورت گرفته است. ظریف در پایان پیام خود با تأکید بر حمایت از دولت، ابراز امیدواری کرد که با کنار رفتن او، بهانه‌ها برای ایجاد مانع در برابر خواست مردم و موفقیت دولت از بین برود.
محمدجواد ظریف، که پیش‌تر به‌عنوان وزیر امور خارجه در دولت حسن روحانی و از معماران توافق هسته‌ای شناخته می‌شد، در دولت جدید مسعود پزشکیان به عنوان معاون راهبردی منصوب شده بود. او در این سمت مسئولیت شناسایی و پیشنهاد وزیران مناسب برای کابینه جدید را بر عهده داشت.
اظهارات ظریف، در کنار تحولات اخیر در دولت، این گمانه را تقویت می‌کند که کابینه پزشکیان با چالش‌های فزاینده‌ای در تعامل با نهادهای قدرت مواجه است.
استیضاح همتی که با رأی عدم اعتماد مجلس همراه شد، نه‌تنها جایگاه تیم اقتصادی دولت را متزلزل کرده، بلکه به نظر می‌رسد زمینه را برای فشار بیشتر بر سایر اعضای کابینه نیز فراهم کرده است. در چنین فضایی، تصمیم ظریف به بازگشت به دانشگاه را می‌توان نشانه‌ای از شدت گرفتن این فشارها دانست؛ فشاری که ممکن است در ماه‌های آینده دامن دیگر وزرای دولت را نیز بگیرد.
در همین حال که شایعه شده دولت پزشکیان تحت فشار بوده تا در صورت عدم استعفای ظریف، استیضاح‌های بعدی در راه باشد؛ روزنامه اطلاعات هم نوشته: «دولت چهاردهم عزمی برای ساخت مسکن دولتی ندارد و تردیدی که خانم فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی در حوزه مسکن دولتی ایجاد کردند موید این موضوع است. احتمال دارد که مجلس در این زمینه از خانم صادق سؤال کند و مسأله عدم ساخت مسکن محرومان، سبب استیضاح وزیر شود.»
حال باید صبر کرد و دید که تحقق خواست مخالفان دولت پزشکیان یعنی استعفای ظریف تاثیری بر فشار به فرزانه صادق دارد یا نه؟
