مقامهای اسرائیلی میگویند بخشی از ذخایر زیرزمینی اورانیوم غنیشده ایران که به سطح نزدیک به سوخت هستهای رسیده، از حملات ماه گذشته آمریکا و اسرائیل جان سالم به در برده و احتمالاً هنوز در دسترس مهندسان هستهای ایران است.
روزنامه نیویورک تایمز در مقالهای به قلم دیوید سنگر به این موضوع پرداخته و مینویسد: مقامهای اسرائیلی میگویند بخشی از ذخایر اورانیوم غنیشده ایران که به آستانه ساخت سلاح نزدیک است، از حملات ماه گذشته آمریکا و اسرائیل جان سالم به در برده و ممکن است برای مهندسان هستهای ایران قابل دسترسی باشد.
یک مقام ارشد اسرائیلی، که به دلیل حساسیت موضوع نخواست نامش فاش شود، گفته اسرائیل از اواخر سال گذشته پس از شناسایی شتاب ایران برای ساخت بمب در قالب یک پروژه مخفی، آماده اقدام نظامی شد. این مقام گفته است فعالیتهای هستهای ایران اندکی پس از کشتهشدن حسن نصرالله، رهبر حزبالله لبنان در حمله هوایی اسرائیل، شناسایی شد و همین موضوع بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل را به آمادهسازی حملهای حتی بدون کمک آمریکا واداشت.
به نوشته روزنامه نیویورک تایمز، در جریان حملات اواسط ژوئن و تصمیم رئیسجمهور ترامپ برای پیوستن به عملیات، مقامهای اطلاعاتی آمریکا گفتهاند شواهدی مبنی بر حرکت ایران به سمت تسلیحاتیکردن ذخایر اورانیومش ندیدهاند. آمریکا دو مرکز کلیدی غنیسازی ایران را با بمبهای ۳۰ هزار پوندی نفوذگر منهدم کرد و سایت سوم را با موشکهای تاماهاک از زیردریاییها هدف گرفت.
مقام اسرائیلی گفته اطلاعات درباره پروژه مخفی ایران بهطور کامل با آمریکا به اشتراک گذاشته شده، هرچند مقامهای آمریکایی در مصاحبههایی در ژانویه تأکید کردند که باور ندارند ایران در آن زمان بهطور فعال در حال ساخت سلاح باشد، حتی اگر نشانههایی از تلاشهای سادهتر و سریعتر برای این کار وجود داشته باشد. در شهادت ماه مارس در کنگره، مدیر اطلاعات ملی آمریکا، تولسی گابارد، هم تأکید کرد هیچ مدرکی مبنی بر تصمیم قطعی ایران برای ساخت سلاح هستهای وجود ندارد، موضعی که مقامهای اطلاعاتی آمریکایی در ژوئن هم تکرار کردند.
به گزارش نیویورک تایمز، مقام ارشد اسرائیلی در نشست خبری چهارشنبهشب نگرانی خاصی از ارزیابی مبنی بر بقای بخشی از اورانیوم ۶۰ درصد غنیشده ایران ابراز نکرده و گفته هر تلاش ایران برای بازیابی این مواد بهاحتمال قریببهیقین شناسایی خواهد شد و اسرائیل زمان کافی برای حمله دوباره خواهد داشت.
مقامهای اطلاعاتی غربی این ارزیابی اسرائیل را تأیید کردهاند و میگویند احتمالاً بخش زیادی از این ذخایر در آزمایشگاههای اصفهان زیر آوار دفن شده و هر تلاش برای بیرونکشیدن آن قابل رصد خواهد بود. یک مقام اطلاعاتی گفته است چنین حرکتی قطعاً حملات هوایی دوباره اسرائیل را در پی خواهد داشت.
به گفته این مقامها، تمام سانتریفیوژهای فعال ایران در نطنز و فردو – حدود ۱۸ هزار دستگاه، در این حملات آسیب دیده یا نابود شدهاند. اکنون پرسش اصلی این است که بازسازی این توانایی چقدر طول میکشد، بهویژه پس از هدفگرفتن و کشتهشدن برخی از دانشمندان کلیدی برنامه هستهای جمهوری اسلامی.
دولت آمریکا اما همچنان اصرار دارد که این برنامه نابود شده است. به گزارش نیویورک تایمز، رئیسجمهور ترامپ تأکید کرده که رهبران ایران پس از این حملات دیگر علاقهای به سلاح هستهای ندارند. وزیر دفاع آمریکا هم گفته تجهیزات و سوخت در سایت فردو «زیر کوه مدفون و نابود شده است». سخنگوی کاخ سفید روز پنجشنبه تأکید کرد که عملیات «چکش نیمهشب» تأسیسات هستهای ایران را بهطور کامل نابود کرد و «دنیا را امنتر ساخت».
با این حال اختلافی هم در ارزیابیها وجود دارد. رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، گفته باور دارد بخش زیادی از ذخایر اورانیوم پیش از حملات از اصفهان منتقل شده بود. اما مقام اسرائیلی این ادعا را رد کرده و گفته ذخایر به قدری در عمق بوده که حتی قویترین بمبهای آمریکایی هم نتوانستند آن را نابود کنند. هرچند حمله آمریکا بسیاری از ورودیها را مسدود و آزمایشگاههای تبدیل اورانیوم به فلز مورد استفاده در کلاهکهای موشکی را ویران کرده است.
دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، در نشست سران ناتو در لاهه دو هفته پیش گفته بود که حملات آمریکا توانایی ایران برای توسعه سلاح هستهای را «برای سالها عقب انداخت» و هشدار داد که اگر لازم باشد دوباره حمله خواهد کرد. او تأکید کرده بود «این دستاورد میتواند برای همیشه ادامه یابد اگر ایران به مواد هستهای دسترسی پیدا نکند، که نخواهد کرد.»
اما از آن زمان جمهوری اسلامی با اخراج بازرسان آژانس از تهران و خاموشکردن دوربینها و سایر ابزارهای نظارتی، بهترین پنجره غرب برای رصد فعالیتهایش را بسته است. به نوشته نیویورک تایمز، این موضوع باعث شده عملاً دید آژانس که یک نهاد وابسته به سازمان ملل متحد است به فعالیتهای ایران کور شود.
«ری تاکیه»، کارشناس مسائل ایران در شورای روابط خارجی آمریکا، گفته «ایران دارد به تاریکی میرود» و پیشبینی کرده که مرحله بعدی برنامه هستهای ایران پراکندگی کارگاهها در نقاط متعدد کشور خواهد بود تا حتی مراکز مستقر در کوه هم دیگر آسیبپذیر نباشند.
بر اساس این تحلیل، اسرائیل و آمریکا ممکن است وارد دورهای تازه از «بازی موش و گربه» شوند. به نوشته نیویورک تایمز، ایران بعید است سایتهای نطنز یا فردو را به همان شکل دوباره بسازد. حتی فردو که در دل کوه بنا شده بود، بسیار آسیبپذیرتر از آن بود که طراحان ایرانی تصور میکردند. یکی از نقاط ضعف اصلی، وجود کانالهای تهویه عمیقی بود که حملات آمریکا از همان مسیر بمبهای ۳۰ هزار پوندی را به اتاقهای کنترل و سالنهای غنیسازی رساند.
برای ایران، دسترسی به اورانیوم ۶۰ درصدی، که تنها یک گام تا ۹۰ درصد لازم برای تسلیحات هستهای فاصله دارد حیاتی است. اما هر تلاشی برای بیرونکشیدن این سوخت از آوار اصفهان به سختی از دید ماهوارهها پنهان خواهد ماند. مقام اسرائیلی میگوید باور دارد بخشی از این ذخایر هنوز در فردو و نطنز وجود دارد، هرچند هر دو سایت در حملات شدید آسیب دیدهاند و بازیابی این مواد بسیار دشوار خواهد بود.
مقامهای آمریکایی و بریتانیایی گفتهاند هنوز مشخص نیست ایران با چه سرعتی میتواند این تأسیسات را دوباره بسازد و آیا میتواند این کار را بهصورت مخفیانه انجام دهد. در سالهای قبل از حملات، ایران در حال ساخت دو تأسیسات هستهای عمیق زیرزمینی دیگر در نزدیکی اصفهان و نطنز بود. این دو سایت هدف حملات اخیر قرار نگرفتند، اما آمادهکردن آنها بهعنوان جایگزین برای مراکز غنیسازی نابودشده، مستلزم ساخت دوباره بیش از ۱۸ هزار سانتریفیوژ است.