نشست شورای امنیت سازمان ملل در شامگاه سه‌شنبه ۲۷ آذر برابر با ۱۷ دسامبر برای بررسی اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ برجام در نیویورک در مقر سازمان ملل متحد برگزار شد. نمایندگان کشورهای اروپایی در آستانه این نشست اعلام کردند غنی‌سازی اورانیوم ایران هیچ توجیه غیرنظامی ندارد.
در ابتدای این نشست، رزماری دی کارلو، معاون دبیرکل سازمان ملل هجدهمین گزارش آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل را قرائت کرد.
این مقام بلندپایه سازمان ملل از قدرت‌های جهانی و جمهوری اسلامی خواست تا هرچه سریع‌تر برای بازگرداندن توافق ۲۰۱۵ که در ازای محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران، تحریم‌ها علیه تهران را لغو کرده بود، تلاش کنند.
توافق برجام بین ایران با بریتانیا، آلمان، فرانسه، آمریکا، روسیه و چین سال ۲۰۱۵ منعقد شد اما ایالات متحده سال ۲۰۱۸، در اولین دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ، از آن خارج شد.
در ادامه فو تسونگ، نماینده چین گفت توافق برجام بهترین گزینه برای حل مسئله هسته‌ای ایران بود و «ما از همه طرف‌ها می‌خواهیم با تلاش بیشتر گفت‌وگوها و مذاکرات را از سر بگیرند.» او در ادامه با گفتن اینکه سیاست فشار حداکثری، باعث وضعیت فعلی برنامه هسته‌ای ایران شده، گفت «مکانیسم ماشه نباید ابزار باج‌گیری شود.»
نماینده روسیه هم هشدار داد تلاش برای فعال‌کردن مکانیزم ماشه هیچ نتیجه‌ای نخواهد داشت و گفت «هرگونه حمله‌ای علیه تاسیسات هسته‌ای ایران را محکوم می‌کنیم.»
استاوروس لامبرینیدیس، نماینده اتحادیه اروپا در شورای امنیت هم در سخنانی گفت اطمینان از اینکه ایران به سلاح هسته‌ای دست نیابد یا آن را توسعه ندهد، یکی از اولویت‌های اصلی امنیتی اتحادیه اروپا است.
لامبرینیدیس همچنین با اشاره به دو گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره غنی‌سازی ۶۰درصدی اورانیوم گفت «ما از مسیر هسته‌ای ایران که به طور مداوم در حال گسترش است و گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آن را تایید می‌کنند، نگران هستیم. به‌ویژه، انباشت اورانیوم با غنای بالا و گسترش زیرساخت‌های غنی‌سازی هسته‌ای ایران بسیار نگران‌کننده است.»
لامبرینیدیس همچنین در ادامه گفت این اقدامات «خطرات بسیار قابل توجهی» به همراه دارد و «نگرانی‌های جدی درباره نیات ایران ایجاد می‌کند.»
جیمز کاریوکی، معاون نماینده دائم بریتانیا هم با اشاره به اینکه ایران همچنان برنامه هسته‌ای خود را در سطوحی توسعه می‌دهد که هیچ توجیه معتبر غیرنظامی ندارد، گفت «برنامه هسته‌ای ایران هرگز تا این حد پیشرفته نبوده است و آژانس دیگر نمی‌تواند تایید کند که اهداف این برنامه صرفا صلح‌آمیز است.»
کاریوکی در ادامه گفت «رییس‌جمهور ایران یک انتخاب دارد. می‌تواند در ماه‌های آینده به تشدید ادامه دهد یا دیپلماسی را انتخاب کند.»
او در ادامه با تاکید بر اینکه ایران به تعهدات خود در برجام پایبند نیست، گفت «ایران با اظهارات تنش‌آمیز و خطرناک درباره توانایی و دکترین هسته‌ای خود، تنش‌ها را تشدید می‌کند.»
نماینده بریتانیا همچنین با گفتن اینکه با نزدیک شدن به موعد انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در اکتبر آینده، وضعیت حساس‌تر می‌شود، گفت «ما هر گام دیپلماتیک لازم را برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای برخواهیم داشت، از جمله اینکه در صورت لزوم مکانیزم ماشه را فعال کنیم.»
توماس زانایسن، نماینده آلمان در نشست شورای امنیت بااشاره به اینکه چرا ایران تنها کشوری است که بدون داشتن سلاح هسته‌ای به غنی‌سازی ۶۰ درصدی دست زده است، گفت «اکنون زمان آن فرا رسیده است که ایران با اتخاذ گام‌های عملی و قابل راستی‌آزمایی، روند گسترش برنامه هسته‌ای خود را متوقف و معکوس کند.»
نماینده آلمان همچنین هشدار داد عدم پایبندی ایران، که شواهد آن به‌طور دقیق از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ثبت شده است، به صورت مداوم در حال وخیم‌تر شدن است.
زانایسن در ادامه با اشاره به اینکه تداوم عدم پایبندی ایران و اظهارات اخیر مقام‌های این کشور، نگرانی‌های عمیقی ایجاد کرده است، گفت «این اظهارات به‌طور آشکار با تعهدات ایران در چارچوب پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای در تضاد است و در سایه عدم پایبندی ایران، ناچار شدیم دست به اقدام بزنیم و گزینه اتخاذ گام‌های بیشتر را برای خود محفوظ نگه داریم.»
رابرت وود، معاون سفیر آمریکا در شورای امنیت هم هشدار داد که «ایران همچنان به دامن زدن به درگیری و بی‌ثباتی در خاورمیانه و سایر نقاط جهان ادامه می‌دهد و فعالیت‌های هسته‌ای‌اش همچنان باعث نگرانی جدی است.» وود، با اشاره به اینکه ایران ادعا می‌کند اهدافش صلح‌آمیز و برای استفاده غیرنظامی است، گفت «گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این ادعا را زیر سوال می‌برد.»
نماینده آمریکا همچنین گفت ایران به جای گسترش برنامه هسته‌ای خود و دامن زدن به گمانه‌زنی‌ها درباره نیاتش، باید اقداماتی انجام دهد که اعتماد بین‌المللی را تقویت کند و تنش‌ها را کاهش دهد.
او در ادامه هشدار داد «هرچند دیپلماسی بهترین گزینه است، اما ایالات متحده بارها تصریح کرده که هسته‌ای شدن ایران گزینه‌ای پذیرفتنی نیست. ما آماده‌ایم از همه ابزارهای قدرت ملی خود برای تضمین این هدف استفاده کنیم.»
در این نشست، امیرسعید ایروانی سفیر و نماینده جمهوری اسلامی در سازمان ملل در واکنش به اظهارات نمایندگان کشورهای غربی گفت “ایران هرگونه تهدید مربوط به استفاده از سازوکار موسوم به “اسنپ‌بک” توسط تروئیکای اروپایی را قویاً رد می‌کند”.
ایروانی تهدید کرد که فعال‌سازی سازوکار موسوم به اسنپ‌بک برای “بازاعمال مفاد قطعنامه‌های لغوشده” بحرانی بزرگ ایجاد خواهد کرد که به نفع هیچ طرفی نخواهد بود.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نهاد نظارتی هسته‌ای سازمان ملل، اعلام کرد که ایران در ماه جاری میلادی، غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۶۰ درصد را، که به حدود ۹۰ درصد لازم برای استفاده تسلیحاتی نزدیک است، به‌طور چشمگیری شتاب داده است.
کشورهای غربی می گویند که در هیچ برنامه غیرنظامی نیازی به غنی سازی اورانیوم تا این حد بالا وجود ندارد و هیچ کشور دیگری بدون تولید بمب هسته ای این کار را انجام نداده است.
ایران دستیابی به سلاح هسته ای را رد می کند و می گوید برنامه اش صلح آمیز است. اما دی کارلو، معاون دبیرکل سازمان ملل به شورای امنیت گفت آژانس نمی‌تواند به جامعه بین‌المللی درباره ماهیت صلح‌آمیزبودن برنامه هسته‌ای ایران، اطمینان دهد.
در همین حال، آلمان، فرانسه و بریتانیا، روز سه‌شنبه ۲۷ آذر، ساعاتی قبل از جلسه شورای امنیت در مورد نحوه اجرای قطعنامه ۲۲۳۱، در بیانیه مشترکی از جمهوری اسلامی خواستند که از تشدید تنش هسته‌ای دست بردارد و مسیر خود را تغییر دهد تا راهی برای یک راه حل دیپلماتیک پیدا شود.
سه کشور اروپایی در بیانیه مشترک خود با اشاره به اینکه قطعنامه ۲۲۳۱ در اکتبر سال آینده منقضی می‌شود، تاکید کردند که ۱۰ ماه آینده برای ثبات در منطقه و یافتن راه‌حلی دیپلماتیک برای بحران هسته‌ای ایران بسیار حیاتی خواهد بود.
در این بیانیه به اظهارات رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، استناد شده است که طبق آن در این مقطع بحرانی، تهران بدون آنکه توجیه غیرنظامی معتبری ارائه کند، سرعت تولید اورانیوم غنی‌شده با درجه بالا را افزایش داده است.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا کنون چند بار تاکید کرده که ایران تنها کشوری است که بدون داشتن سلاح هسته‌ای، اورانیوم را تا غلظت ۶۰ درصد غنی‌سازی می‌کند.
آلمان، فرانسه و بریتانیا در بیانیه مشترک خود گفته‌اند:«ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران نیز به سطوح بی‌سابقه‌ای رسیده است، آن هم بدون هیچ توجیه غیرنظامی معتبری. این موضوع به ایران این قابلیت را می‌دهد که به‌سرعت مواد شکافت‌پذیر کافی برای تولید چند سلاح هسته‌ای فراهم کند.»
سه کشور اروپایی در بیانیه خود افزوده‌اند: «تهران گام‌های خود را در نصب سانتریفیوژهای پیشرفته تسریع کرده است. این اقدام، گامی آسیب‌زا در تلاش‌های جمهوری اسلامی برای تضعیف توافق هسته‌ای است که مدعی حمایت از آن هستند. در همین حال، مقامات حکومت ایران تهدید به خروج از پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای کرده و به‌طور علنی از تغییر دکترین هسته‌ای خود سخن گفته‌اند.»
به گفته این سه کشور امضاکننده برجام، «عدم همکاری جمهوری اسلامی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی سال‌های طولانی، همچنین باعث تضعیف تلاش‌های جهانی برای عدم اشاعه هسته‌ای شده است. این عدم همکاری مانع از انجام کارهای حیاتی آژانس برای ارزیابی برنامه هسته‌ای ایران می‌شود. توافقات ایران با آژانس و تعهدات قانونی این کشور باید به‌طور کامل و بدون تاخیر اجرا شود، همان‌طور که بارها توسط مدیرکل و شورای حکام درخواست شده است.»
در پایان این بیانیه تاکید شده است که «سه کشور اروپایی همیشه به‌دنبال راه‌حلی دیپلماتیک بوده‌اند تا اطمینان حاصل شود که ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست نخواهد یافت. ما فوریت این وضعیت را درک می‌کنیم، با توجه به شرایط کنونی و نزدیک شدن به انقضای این قطعنامه، ما از ایران می‌خواهیم که از تشدید تنش هسته‌ای دست بردارد و مسیر خود را تغییر دهد تا راهی برای یک راه‌حل دیپلماتیک فراهم شود.»
بریتانیا، فرانسه و آلمان، ۱۱ روز پیش نیز در نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد اعلام کردند که در صورت لزوم آماده هستند تا برای جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای، مکانیسم ماشه را فعال کنند تا همه تحریم‌های بین‌المللی علیه تهران از سر گرفته شود.
سفیران بریتانیا، آلمان و فرانسه در سازمان ملل، روز ششم دسامبر در نامه‌ای به شورای امنیت نوشتند: «ایران باید فعالیت‌های هسته‌ای خود را کاهش دهد تا فضای سیاسی مساعدی برای پیشرفت معنادار مذاکرات و راه‌حل‌های دیپلماتیک ایجاد شود.»
سه کشور اروپایی در آن نامه تاکید کردند: «ما مصمم هستیم از همه ابزارهای دیپلماتیک، از جمله مکانیسم ماشه، در صورت لزوم و برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای استفاده کنیم.»
مکانیسم ماشه به سازوکاری گفته می‌شود که در متن قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت آمده است و بر اساس آن، اگر جمهوری اسلامی از اجرای تعهدات برجامی خود سر باز زند، امکان بازگرداندن تمامی تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد را فراهم می‌آورد که از سال ۲۰۰۶ وضع و اعمال شده بود و با توافق اتمی موسوم به برجام به حالت تعلیق درآمده است.
این بند اجازه می‌دهد که تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به صورت خودکار بازگردند، بدون آنکه اعضای شورای امنیت برای جلوگیری از آن حق استفاده از حق وتو داشته باشند.
با این حال، فعال کردن مکانیسم ماشه تنها تا ۱۸ اکتبر سال آینده ممکن است زیرا قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که در سال ۲۰۱۵ صادر شد، اعتباری ۱۰ ساله دارد و در اکتبر ۲۰۲۵ منقضی می‌شود.
