به گزارش رویترز، جمهوری اسلامی ایران در تلاشی تازه و کم‌سابقه برای خروج از بن‌بست هسته‌ای و کاهش فشارهای فزاینده منطقه‌ای، از عربستان سعودی خواسته است نقش میانجی میان تهران و واشنگتن را بر عهده بگیرد. این درخواست، به گفته منابع آگاه منطقه‌ای، نشان‌دهنده نگرانی شدید تهران از احتمال تکرار حملات اسرائیل و وخیم‌تر شدن بحران اقتصادی داخلی است.
به نوشته رویترز، یک روز پیش از سفر محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، به کاخ سفید، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، نامه‌ای محرمانه خطاب به رهبری عربستان ارسال کرد. رسانه‌های ایرانی و سعودی گزارش داده‌اند که این نامه حاوی پیام‌هایی درباره کاهش تنش، گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و اعلام آمادگی برای بازگشت به مسیر دیپلماسی هسته‌ای بوده است. در این پیام، پزشکیان تأکید کرده «ایران به دنبال تقابل نیست» و در صورت تضمین حقوق خود، «آماده حل‌وفصل اختلافات هسته‌ای از طریق گفت‌وگو» است.
اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، مدعی شده که پیام پزشکیان «کاملاً دوجانبه» بوده است، اما به گزارش رویترز، منابع مطلع می‌گویند تهران آشکارا به‌دنبال یافتن یک کانال مؤثر برای باز کردن دوباره مسیر مذاکره با آمریکا است. این منابع معتقدند که با توجه به نفوذ فزاینده عربستان در دیپلماسی منطقه‌ای و روابط نزدیک ریاض با دولت دونالد ترامپ، اکنون ریاض بیش از هر زمان دیگری می‌تواند نقش میانجی را ایفا کند.
به نوشته رویترز، زمینه این تلاش‌ها به رویدادهای خردادماه بازمی‌گردد؛ زمانی که در جنگ ۱۲ روزه، اسرائیل با حملات گسترده هوایی وارد عمل شد و آمریکا نیز سه سایت هسته‌ای ایران را هدف قرار داد. پیش از این جنگ، تهران و واشنگتن پنج دور گفت‌وگو درباره برنامه غنی‌سازی ایران انجام داده بودند، اما پس از حملات، مذاکرات به طور کامل متوقف شد؛ هرچند هر دو طرف ادعا می‌کنند که مسیر دیپلماسی همچنان باز است.
یکی از منابع در خلیج فارس که با رویترز گفت‌وگو کرده گفته است: «ایران به دنبال یک مسیر تازه برای باز کردن دوباره باب گفت‌وگو با واشنگتن است و محمد بن سلمان نیز خواهان یک پایان صلح‌آمیز برای این بحران است. او این پیام را در دیدار اخیرش به دونالد ترامپ منتقل کرد و اعلام کرد که آماده کمک است.» ولیعهد عربستان نیز در دیدار با خبرنگاران گفت: «تمام تلاش خود را برای رسیدن به توافقی میان آمریکا و ایران انجام خواهیم داد.»
به گزارش رویترز، عربستان و ایران که سال‌ها درگیر رقابت‌های ژئوپولیتیک بودند، پس از میانجی‌گری چین در سال ۲۰۲۳ به سمت تنش‌زدایی حرکت کردند. اکنون عربستان با برخورداری از نفوذ ساختاری، ارتباط مستقیم با آمریکا، و روابط نزدیک با دولت ترامپ، از معدود دولت‌هایی است که می‌تواند در این روند نقش تعیین‌کننده داشته باشد.
در نقطه مقابل، به نوشته رویترز، جایگاه منطقه‌ای ایران طی دو سال گذشته به شدت تضعیف شده است؛ از ضربات گسترده اسرائیل به حماس و حزب‌الله گرفته تا سقوط حکومت متحد تهران، بشار اسد در سوریه. ترکیب این تحولات با بحران شدید اقتصادی داخلی، مقامات تهران را تحت فشار قرار داده است تا به سمت «گشایش دیپلماتیک» حرکت کنند.
حمید ابوطالبی، دیپلمات ارشد سابق ایران، گفته است انتقال کانال میانجی‌گری از عمان و قطر به عربستان «بهترین تصمیم استراتژیک» در شرایط فعلی است، زیرا عربستان «قدرت ساختاری، نفوذ در واشنگتن و اراده عملی برای کاهش تنش» را دارد. او در شبکه ایکس نوشته است که هیچ‌یک از کشورهای اروپایی، عمان یا قطر چنین ظرفیت مؤثری ندارند.
از سوی دیگر، تحلیلگران آمریکایی نیز معتقدند عربستان با توجه به برنامه انرژی هسته‌ای غیرنظامی خود، به یک توافق جدید میان آمریکا و ایران علاقه‌مند است. در جریان سفر ولیعهد به واشنگتن، او و دونالد ترامپ بیانیه‌ای برای پیشبرد مذاکرات درباره برنامه انرژی هسته‌ای عربستان امضا کردند؛ هرچند هنوز مشخص نشده که این برنامه شامل غنی‌سازی خواهد بود یا خیر.
اما در پرونده هسته‌ای، اختلافات تهران و واشنگتن همچنان عمیق است. به نوشته رویترز، جمهوری اسلامی آمریکا را به «خیانت به دیپلماسی» متهم می‌کند و می‌گوید هر توافقی باید شامل لغو تحریم‌هایی باشد که اقتصاد ایران را به مرز فروپاشی رسانده است. بحران سقوط ارزش ریال، تورم بالا و کمبود انرژی و آب، زندگی روزمره مردم را مختل کرده است. در مقابل، واشنگتن خواهان توقف کامل غنی‌سازی در خاک ایران، محدود شدن برنامه موشکی و پایان حمایت از گروه‌های نیابتی تهران در منطقه است؛ شروطی که جمهوری اسلامی آنها را رد می‌کند.
دونالد ترامپ و بنیامین نتانیاهو هشدار داده‌اند که اگر ایران غنی‌سازی را از سر بگیرد، آنها برای حمله دوباره تردید نخواهند کرد. غرب و اسرائیل جمهوری اسلامی را متهم می‌کنند که برنامه هسته‌ای غیرنظامی خود را پوششی برای تولید مواد لازم جهت ساخت سلاح هسته‌ای قرار داده است؛ اتهامی که تهران آن را رد می‌کند و وعده «پاسخ سنگین» به هر حمله اسرائیل داده است.
به گزارش رویترز، فشار افکار عمومی در ایران نیز شدت گرفته است. اقتصاد فروپاشیده، تورم افسارگسیخته و بحران انرژی، باعث نارضایتی عمیق شهروندان شده و بسیاری از مردم برخلاف مواضع رسمی جمهوری اسلامی، خواستار بازگشت به مذاکره هستند. علی خامنه‌ای مذاکره «تحت تهدید» را رد کرده، اما به گفته دو مقام ارشد ایرانی که با رویترز گفت‌وگو کرده‌اند، افزایش خشم عمومی و خطر حملات جدید اسرائیل، مقامات ایران را واداشته تا به دنبال راهی برای کاهش بحران باشند.
در همین چارچوب، کمال خرازی، مشاور ارشد خامنه‌ای، هفته گذشته از دونالد ترامپ خواسته است که وارد «گفت‌وگوهای واقعی، محترمانه و مبتنی بر برابری» با ایران شود.
