واحد اطلاعات و سایبری ارتش اسرائیل، معروف به «ماتسپن» یا «قطب‌نما»، در جنگ دوازده‌روزه نقشی تعیین‌کننده در خلق برتری اطلاعاتی برای تل‌آویو ایفا کرد، به‌گونه‌ای که توانمندی‌های داده‌محور این واحد فراتر از مرزهای مرسوم نظامی گسترش یافت و تا بیش از هزار و پانصد کیلومتر به درون خاک ایران امتداد پیدا کرد. به گفته منابع رسمی و گزارش‌های منتشرشده در اورشلیم‌پست، عملیات «طلوع شیران» هنگامی که ضربه آغازین علیه تاسیسات و سامانه‌های ایران اجرا شد، محصول هماهنگی بی‌سابقه میان سامانه‌های دیجیتال ماتسپن و ظرفیت‌های هوایی، پهپادی و ماهواره‌ای اسرائیل بود، و همین هماهنگی واکنش جمهوری اسلامی را در ساعات اولیه به‌طور قابل ملاحظه‌ای کند و تضعیف کرد.
«ماتسپن» مجموعه‌ای از شاخه‌های تخصصی شامل تحلیل کلان‌داده، برنامه‌نویسی نظامی، عملیات سایبری و ارتباطات رمزگذاری‌شده است که در تعامل تنگاتنگ با اداره اطلاعات ارتش آمان، موساد و شاباک کار می‌کند. نکته کلیدی در عملیات اخیر، توان ماتسپن برای تولید جریان‌های داده بلادرنگ از منابع متعدد — پهپادها، رادارها، حسگرهای زمینی و تصاویر ماهواره‌ای — و یکپارچه‌سازی آنها در پلتفرم‌های عملیاتی بود، تا فرماندهان میدانی تصویر کاملی از تحرکات دشمن در اختیار داشته باشند.
اجرای این سطح از عملیات در فاصله‌ای دوردست مثل ایران مستلزم زیرساخت‌های فیزیکی و دیجیتال پیچیده‌ای بود؛ شبکه‌ای از سرورهای رمزگذاری‌شده، کانال‌های ارتباط ماهواره‌ای امن و سامانه‌های میانی که داده‌ها را پالایش و به‌صورت قابل‌فهم برای کاربران نظامی ارائه می‌کردند. ماتسپن با توسعه و استقرار ده‌ها نرم‌افزار اختصاصی و الگوریتم یادگیری ماشینی، توانست در عرض زمانی که در گذشته ماه‌ها یا سال‌ها طول می‌کشید، نسخه‌های به‌روز و کارا را تولید و به میدان اعزام کند. هدف، فراهم آوردن محیطی کاربرپسند برای فرماندهان میدانی بود تا بدون درگیری با پیچیدگی فنی، در لحظه تصمیم‌گیری کنند.
یکی از قابلیت‌های برجسته ماتسپن، کاهش چشمگیر خطای آتش خودی است. با نقشه‌برداری دیجیتال دقیق و به‌روزرسانی لحظه‌ای موقعیت نیروهای خودی و دشمن، سامانه‌ها می‌توانند مختصات را با دقت چند متری ارائه دهند. در میدان جنگی که تعداد زیادی نیروی متحرک و غیرنظامی حضور دارند، این دقت نقشه‌برداری به معنای تفاوت میان شلیک موفق و فاجعه آفرین است. همچنین این سامانه‌ها به فرماندهان امکان می‌دهند میان گزینه‌های عملیاتی متعدد، سریعاً بهترینِ آنها را انتخاب کنند.
در سطح تاکتیکی و راهبردی، ماتسپن نقش رابط میان ارتش، موساد و شاباک را ایفا کرد؛ طوری که جریان اطلاعات میان نهادها به شکلی خودکار و رمزگذاری‌شده منتقل می‌شد و کاربران نهایی تنها خروجی پردازش‌شده و خلاصه‌شده را دریافت می‌کردند. این امر مانع از آشکار شدن مسیرهای پردازش و منشاء داده شد و سرعت واکنش را به میزان قابل توجهی افزایش داد. منابع اسرائیلی تأکید کرده‌اند که همین ویژگی باعث شد ضربه آغازین تا حدود زیادی غافلگیرکننده و تعیین‌کننده باشد.
پروژه‌های نوآورانه‌ای مانند توسعه نسخه نظامی مشابه «چت‌جی‌پی‌تی» در ماتسپن، امکان تعامل صوتی و متنی فرماندهان با پایگاه داده‌های میدانی را فراهم ساخت. این چت‌بات تخصصی با واژگان و اصطلاحات نظامی تطبیق یافته و اطلاعات مورد نیاز را در کسری از ثانیه استخراج و ارائه می‌دهد، بدون آنکه کاربران به جزئیات فنی درگیر شوند. از سوی دیگر، پلتفرم «مپیت» داده‌های تصویری ماهواره‌ای و پهپادی را به مدل‌های سه‌بعدی تبدیل می‌کند و نمایی واقع‌گرایانه از میدان نبرد ارائه می‌دهد تا تصمیم‌سازان نقشه‌برداری زمانی و مکانی دقیقی از تهدیدها در اختیار داشته باشند.
ترکیب هوش مصنوعی، پهپادها و شبکه گسترده حسگرها موجب جهش در توان پهپادی و دقت هدف‌گیری اسرائیل شده است. ماتسپن اکنون با دریافت لحظه‌ای اطلاعات از انواع حسگرها، می‌تواند تیم‌های پرتاب موشک، انبارهای مهمات، و تحرکات نیروهای متخاصم را در چند ثانیه ردیابی و مختصات لازم برای حمله را به واحدهای مرتبط منتقل کند. تحلیلگران نظامی معتقدند این سرعت و دقت در واکنش، در عمل بازدارندگی ایجاد کرده و مانع از تکرار برخی حملات متقابل شده است.
همچنین ماتسپن در حوزه دفاع فعال و شناسایی مواد منفجره دست‌ساز پیشرفت‌هایی داشته است. ابزارهای تحلیل داده و یادگیری ماشینی، محل دقیق مین‌ها و IEDها را با دقتی نزدیک به چند متر شناسایی می‌کنند، قابلیتی که می‌تواند جان نیروهای زرهی را نجات دهد. در عرصه دفاع سایبری نیز این واحد با پیاده‌سازی سامانه‌های رمزگذاری چندلایه و فایروال‌های مقاوم، از زیرساخت‌های حیاتی ارتش در برابر نفوذ محافظت می‌کند.
تجربه جنگ دوازده‌روزه نشان داد که نبردهای مدرن بیش از پیش مبتنی بر توان داده‌محور و سایبری شده‌اند. ماتسپن نه تنها ابزارها و زیرساخت‌های جدیدی برای فرماندهی و کنترل فراهم آورد، بلکه شکل و شمایل نوینی از جنگ را معرفی کرد؛ جنگی که در آن تصمیم‌گیران باید هم‌زمان در میدان فیزیکی و جهان پیچیده داده‌ها عمل کنند. کارشناسان می‌گویند درس‌های این نبرد، ماتسپن را بیش از پیش در مرکز تصمیم‌سازی‌های دفاعی اسرائیل قرار خواهد داد، و نشان داد که در آینده، پیروزی در میدان نبرد تا چه اندازه به برتری در حوزه اطلاعات و فناوری وابسته خواهد بود.
