انتصاب محسنی اژه ای که با تاخیر هم انجام گرفت همچنان پرسشهایی زیادی را برانگیخته است که هنوزاین پرسشها در ابهام باقی مانده است.نخست انکه اگر رهبر جمهوری اسلامی اژه ای را که سالهاست در قوه قضاییه بوده و در دوره لاریجانی معاون اول وی و سخنگوی قوه قضاییه به شمار میرفت اورا واجد شایستگی های انتصاب به ریاست قوه قضاییه میدانست چرا در سال 2019 وی را به این سمت برنگزید . علاوه براین تاخیر طولانی از زمان پیروزی رییسی تا انتصاب وی به چه علت بوده است . ارزیابی های مختلفی در مورد دلایل ی درمورد دلایل این انتصاب مطرح می شود .این در حالیست که رییسی در آغاز ریاستش در قوه قضاییه میخواست محسنی اژه ای را بازنشسته کند که بیت رهبری با آن مخالفت ورزید و لذا با انکه رییسی سمتش رادر معاونت تغییر نداد اما پست سخنگویی را از او گرفتند و عملا به حاشیه رفت. علاوه براین تمام نیروهای اژه ای را به حاشیه راندند و پرونده ای نیز برای پسر اژه ای برای واسطه گری در پرونده های قضایی توسط اسماعیلی سخنگوی قوه تشکیل شد که موجب ناراحتی و عصبانیت اژه ای گردید که خروج اسماعیلی از قوه قضاییه و حضور درریاست دفتر رییسی نیز به همین دلیل بوده است . چون اسماعیلی عملا نمیتوانست در قوه قضاییه ادامه کار دهد .علاوه براین در پرونده محاکمه طبری که برای رییسی به عنوان سمبل مبارزه با فساد محسوب می شد نیز اژه ای موضع مخالف داشت ودر نهایت هم عملا در پرونده مزبور به جز حکم طبری بقیه متهمان حکمشان شکسته شدند .
یکی از دلایل تاخیر در انتصاب اژه ای این بود که رییسی مایل بود مرتضوی مقدم را که قاضی خوشنامی بود و هم اکنون نیز رییس دیوانعالی کشور است را به جانشینی خود براورد . مرتضوی مقدم در میان قضات به فردی که به قانون توجه دارد معروف است و چندان به دستورات بالا سری و فشارهای افرادی مانند اژه ای برای تغییر رای پرونده ها توجهی نداشت. رییسی فکر میکرد با حضوروی می تواند با توان بیشتری در قوه مجریه کار کند .جدا از مرتضوی مقدم شایعه حضور اعرافی برای امادگی برای گرفتن سکان قوه قضاییه هم از اغاز سال مطرح بود او هم اکنون ریاست مدیریت حوزه علمیه را عهده دار است و سال گذشته نیزاز با حکم رهبر جمهوری اسلامی به اعضای شورای نگهبان پیوست به عنوان کاندیدای در مظان رهبری هم مطرح است . اما رهبر جمهوری اسلامی توجهی به توصییه رییسی در مورد این افراد نداشت و فردی که بیشترین زاویه با رییسی را داشت از میان کاندیداهای مطرح به این سمت برگزیده شد .
اما برای این انتصاب ناظران دلایلی را مطرح میکنند .
نخستین دلیل این است که چون خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی همیشه سعی میکند از نیروهای درون قدرت برای خنثی سازی جناحهای دیگر استفاده کنئد . این بار نیز سعی کرده امکان عمل و مانور رییسی را از طریق اژه ای کنترل کند تا رییسی نتواند زمینه تحرک کامل داشته باشد .داشته باشد . انتصاب مرتضوی مقدم بخاطرنزدیکی وی به رییسی چنین امکانی را فراهم نمی کرد ولی عداوت وناراحتی اژه ای از رییسی بخاطر به حاشیه راندنش این امکان را فراهم میکرد و در عین حال انگیزه های قوی اژه ای برای این کار را نشان میدهد و در عین حال وی سعی میکند که به گونه ای که رقابت کند که نشان دهد از رییسی قوه قضاییه را بهتر اداره میکند .استفاده از این رقابتها و کنترل افراد و جناحها سی و دو سال که تاکتیک اداره حکومتی رهبر جمهوری اسلامی بوده است .
دلیل دیگری که برای انتصاب اژه ای وجود دارد برنامه ای است که نهاد رهبری برای تعقیب حقوقی دولت روحانی و برخی از دیگر اصلاح طلبان دارند و بهترین شخص برای انجام این کار اژه ای است . در عین حال به نظرمی رسد نهاد بالا دستی و حکومتی برنامه هایی برای تعقیب حقوقی دولت روحانی دنبال میکند که بهترین شخص برای کار نیز اژه ای است که زیرا او حاضر است که دستورات نهادهای با لا دستی را در مورد اعضای دولت روحانی براحتی انجام دهد .محاکمه این دولت به اتهامات مختلف و نیز برخی از اصلاح طلبان فصل جدیدی را در حکومت داری رقم خواهد زد و تاکنون کمتر این مسئله سابقه داشته است .
سومین دلیل برای این انتصاب شرایط خاص و بحرانی است که به نظر میرسد که در آستانه وقوع ان قرار داریم . طبیعتا با تعلیق مذاکرات با غرب در مورد برجام و افزایش درگیریهای منطقه ای و نیز روند رو به تصاعد بحرانهای اقتصادی، محدود سازی اینترنت، حکومت ممکن است با اعتراضات مردمی و نیز گروههای صنفی در خیابانها و نیز مخالفتهای دیگر اعضای درون ساختار قدرت مواجه شود و لذا فردی که در راس قوه قضاییه قرار میگیرد بجز جلب اعتماد حاکمییت باید ظرفییت و توانایی مقابله با بحران و اعمال سرکوب را داشته باشد . ودرمیان نامزدهای این سمت فقط اژه ای است که هم مورد اعتماد است و هم میتواند در مقابله با بحران با توجه به تجربه اطلاعاتی و قضاییش قاطعانه در برخورد با مخالفان عمل کند .
چهارمین دلیل این انتصاب به مسئله جانشینی آیت الله خامنه ای برمیگردد . با توجه به سن 82 سالگی رهبر و امکان فوت وی طبیعتا باید رییس قوه هم خود فردی نباشد که در کورس قرار گرفتن در سمت رهبری باشد . که محسنی اژه ای بر خلاف اعرافی نه چنین جایگاهی در میان حوزه علمیه دارد و نه در مجلس خبرگان پایگاهی دارد و نه بخاطر سوابق اطلاعاتی و قضاییش در میان مردم پایگاهی دارد. بنابراین هم میتواند در موقع تغییر رهبری کاملا مطیع نهاد رهبری کنونی باشد ودر عین حال بامخالفان جانشین جدید در هر سطحی برخورد کند ونیزنه خیال حکومتگران را با ادعای رهبری اشفته سازد . هر چند او اکنون به دنبال ترمیم چهره عمومی خود در ویترین جامعه است . اقدام وی در بازدید از بندهای امنیتی و توصییه برای کاهش بازداشتهای موقت و نیز تشویق ایرانیان خارج از کشور برای بازگشت امن به کشور که البته اعتماد و نظر کسی را جلب نکرد از جمله کارهای جدید وی است . اژه ای با گذشت زمان البته سعی خواهد کرد که انتقام خود را در حاشیه راندن و تلاش برای بیرون راندنش را در قوه قضاییه به وسیله رییسی بتدریج از او در سمت جدیدش بگیرد امری که چالشهای جدیدی را میتواند برای ریاست رییسی ایجاد کند و عملا این انتصاب نشان داد که رییسی نمیتواند رهبرفردی آینده ایران باشد .
