مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی امروز چهارشنبه ۲۳ آبان قرار است در تهران با مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی دیدار کند.
رافائل گروسی یک روز پیش از آنکه راهی تهران شود، در مصاحبه با خبرگزاری فرانسه در حاشیه نشست تغییرات اقلیمی COP29 در باکو، تأکید کرد که “دستیابی به یک توافق با ایران ضروری است”. او هشدار داد، جمهوری اسلامی باید توجه کند، “وضعیت بین‌المللی به شدت در حال متشنج شدن است” و “امکان مانور در موضوع هسته‌ای رو به کاهش است”.
این نخستین سفر گروسی به ایران پس از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا است؛ در پی پیروزی ترامپ در این انتخابات، گمانه‌زنی‌ها درباره رویکرد احتمالی ترامپ در خصوص پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی افزایش یافته است. برخی ناظران و تحلیلگران بر این باورند که گروسی در این سفر احتمالا درباره رویکرد جدید کاخ سفید به رهبری ترامپ درباره پرونده هسته‌ای ایران، با مقامات جمهوری اسلامی گفت‌وگو خواهد کرد.
از سوی دیگر، سفر گروسی تنها دو روز پس از آن صورت می‌گیرد که یسرائیل کاتس، وزیر دفاع اسرائیل هشدار داد، تأسیسات اتمی ایران “بیش از همیشه آسیب‌پذیر شده است”.
کاتس در نخستین دیدارش با فرماندهان ارشد ارتش اسرائیل تاکید کرد: «فرصت داریم به مهم‌ترین هدف خود، یعنی خنثی کردن و از بین بردن تهدید موجود برای کشور اسرائیل، دست پیدا کنیم.»
اسرائیل سال‌هاست که جمهوری اسلامی را به تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای متهم می‌کند، ادعایی که تهران آن را رد می‌کند.
مقام‌های ایران با استناد به فتوای علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی مبنی بر “حرام بودن تولید و استفاده از سلاح اتمی” مدعی صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران هستند. با این همه اما، رافائل گروسی بارها به مقامات جمهوری اسلامی هشدار داده است که استناد به یک فتوای شرعی “کافی نیست” و باید “در عمل صلح‌آمیز بودن برنامه‌های اتمی ایران اثبات شود”.
علاوه بر افزایش ذخایر غیرمجاز اورانیوم، ابعاد نظامی احتمالی فعالیت‌های اتمی ایران نیز آژانس و جامعه بین‌الملل را نگران می‌کند.
گروسی در سال‌های اخیر چندین بار هشدار داد، “ایران تنها کشور غیرهسته‌ای است که اورانیوم را در سطح بسیار بالا غنی‌سازی می‌کند که کاربرد غیرنظامی ندارد و بسیار نزدیک به درجه تسلیحاتی است”.
در حالیکه تنش‌ها بر سر جنگ اسرائیل با گروه‌های تروریستی تحت حمایت جمهوری اسلامی از جمله حماس و حزب‌الله افزایش یافته، دو کشور نیز در ماه‌های اخیر به‌طور مستقیم علیه یکدیگر دست به اقدام نظامی زدند. این حملات “جنگ پنهانی” چند دهه اخیر میان آنها را علنی کرد. اکنون “زنجیره‌ای از واکنش‌ها” احتمال وقوع یک درگیری گسترده‌تر در خاورمیانه را به شدت افزایش داده است.
سفر گروسی به تهران در روز چهارشنبه، اولین دیدار او با مقامات ایران بعد از ریاست جمهوری مسعود پزشکیان است. از اولویت‌های پزشکیان بهبود وضعیت اقتصادی ایران و احیای روابط سیاسی با غرب بود؛ اهدافی که به گفته بسیاری از ناظران و کارشناسان، رسیدن به آن بدون “برجام” یا مدلی از توافق با کشورهای غربی بر سر مسئله اتمی بسیار دشوار خواهد بود.
آخرین سفر گروسی به تهران اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳ انجام گرفت. اگرچه هنوز مدت زیادی از آن نگذشته اما تحولات بزرگی اتفاق افتاده که وضعیت را به ویژه برای جمهوری اسلامی پیچیده‌تر کرده است؛ تا جایی که برخی مقامات ارشد ایران تهدید به “تغییر دکترین اتمی” جمهوری اسلامی می‌کنند.
در واپسین ماه‌های حضور جو بایدن در رأس قدرت در کاخ سفید، عدم همکاری جمهوری اسلامی با بازرسان آژانس اتمی و افزایش میزان اورانیوم ۶۰ درصدی و مسائلی از جمله پشتیبانی از شبه نظامیان در منطقه علیه اسرائیل و ادامه پشتیبانی تسلیحاتی از روسیه در جنگ علیه اوکراین باعث شد تا دولت‌های غربی طیف گسترده‌ای از تحریم‌ها علیه ایران را اعمال کنند، از جمله تحریم پرواز شرکت هواپیمایی “ایران ایر” به اروپا.
یکی از گزینه‌های مطرح‌شده علیه “تهدیدات” اتمی جمهوری اسلامی فعال شدن “مکانیسم ماشه” است؛ اقدامی که با بازگشت مجدد دونالد ترامپ به کاخ سفید بعید نیست دوباره روی میز قرار گیرد.
مشخص نیست که سفر گروسی به تهران چه نتایجی در پی داشته باشد اما جریان‌های نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، پیش از رفتن او به تهران بار دیگر ادعا کردند که “آژانس مستقل نیست” و “ابزار دست غربی‌ها است”.
جمهوری اسلامی از سال ۲۰۱۹ فعالیت‌های هسته‌ای خود را افزایش داده است. این اقدام پس از آن صورت گرفت که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، از توافق ۲۰۱۵ موسوم به “برجام” که طی آن ایران برنامه غنی‌سازی خود را محدود کرده بود، خارج شد و تحریم‌های سختی را علیه جمهوری اسلامی اعمال کرد.
جمهوری اسلامی اکنون اورانیوم را تا خلوص ۶۰ درصد غنی‌سازی می‌کند که به خلوص حدود ۹۰ درصد مورد نیاز برای ساخت بمب اتمی نزدیک است. طبق معیارهای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران به اندازه‌ای اورانیوم با خلوص بالا در اختیار دارد که در صورت غنی‌سازی بیشتر، می‌تواند حدود چهار بمب هسته‌ای تولید کند.
هر چند تهران همواره اتهامات درباره تلاش برای ساخت سلاح هسته‌ای را رد کرده و اعلام کرده که برنامه هسته‌ای‌اش برای مصارف غیرنظامی است اما در ماه‌های اخیر و با اوج گرفتن تنش‌ها میان جمهوری اسلامی و اسرائیل، زمزمه‌هایی از تغییر احتمالی دکترین هسته‌ای حکومت ایران در رسانه‌ها مطرح شده است.
۱۸ مهر امسال، ۳۹ نماینده مجلس در نامه‌ای به شورای عالی امنیت ملی خواستار تغییر دکترین دفاعی شدند و یک نماینده هم به صراحت خواستار ساخت سلاح هسته‌ای شد.
پیش از این و در اردیبهشت سال جاری کمال خرازی، مشاور امور بین‌الملل رهبر جمهوری اسلامی اعلام کرد «در صورت تهدیدات دشمن»، تهران چاره‌ای جز «تغییر دکترین هسته‌ای خود» نخواهد داشت.
