گزارشی تازه که بر پایه دادههای تحریمی ایالات متحده و بریتانیا و تحلیل خبرگزاری فرانسه منتشر شده، ابعاد تازهای از شبکه پیچیده انتقال نفت ایران و روسیه برای دور زدن تحریمهای بینالمللی را آشکار میکند؛ شبکهای که بخشی از آن از طریق یک دفتر کوچک ثبت کشتیرانی در جزایر کوک – مجمعالجزایری دورافتاده در اقیانوس آرام – فعالیت میکند. این دفتر که در کنار یک پیتزافروشی محلی قرار دارد، در ظاهر یک مرکز ثبت کشتیهای تجاری است، اما اکنون نقش آن در پنهانسازی هویت نفتکشهایی که برای ایران و روسیه نفت قاچاق میکنند بیش از پیش روشن شده است.
بر اساس این گزارشها، بیش از ۳۰ نفتکش که در فاصله سالهای ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۵ مظنون به حمل محمولههای نفت خام ایران و روسیه بودهاند، پرچم جزایر کوک را با پرداخت مبالغی به شرکت «ماریتایم کوک آیلندز» دریافت کردهاند؛ شرکتی خصوصی که با مجوز دولت محلی کار ثبت کشتیها را انجام میدهد. مالکان این کشتیها، اغلب بدون آنکه هرگز به این جزایر سفر کنند، میتوانند با یک فرایند آنلاین پرچم ستارهنشان این کشور را دریافت کنند و با نظارت بسیار محدودتری نسبت به کشورهای بزرگتر فعالیت کنند.
گزارش تحریمی آمریکا دستکم ۲۰ نفتکش ثبتشده در این مجمعالجزایر را به مشارکت در شبکه حمل غیرقانونی نفت ایران و روسیه نسبت میدهد. همزمان، در پایگاه داده تحریمهای بریتانیا نیز از ۱۴ نفتکش با پرچم جزایر کوک نام برده شده که به دلیل فعالیتهای مشابه در فهرست سیاه قرار گرفتهاند. این کشتیها بخشی از آن چیزی هستند که کارشناسان آن را «ناوگان سایه» یا «ناوگان شبح» مینامند، شبکهای از نفتکشهای پنهانکار که با تغییر مکرر پرچم، خاموش کردن سیستمهای موقعیتیاب و استفاده از شرکتهای صوری، محمولههای نفت تحریمی را جابهجا میکنند.
نیوزیلند، شریک سیاسی نزدیک جزایر کوک، در واکنش به یافتههای جدید اعلام کرده این روند «غیرقابل قبول و نگرانکننده» است. سخنگوی وینستون پیترز، وزیر خارجه نیوزیلند، گفت کشورش بارها نسبت به ضعف نظارت بر ثبت کشتیهای خارجی در این مجمعالجزایر هشدار داده و خواستار بازنگری فوری در روند بررسی سوابق کشتیها شده است. جزایر کوک که از خودمختاری اداری برخوردار است اما در حوزههایی مانند دیپلماسی تحت «اتحاد آزاد» با نیوزیلند قرار دارد، طی سالهای اخیر به یکی از سریعترین رجیستریهای دریایی جهان تبدیل شده است. نشریه تخصصی لویدز لیست سال گذشته «ماریتایم کوک آیلندز» را «سریعترین رجیستری در حال رشد در جهان» معرفی کرد.
افزایش تقاضا برای ثبت کشتیها در این کشور از نظر مالی نیز سودآور بوده است. طبق اسناد بودجه، درآمد دولت جزایر کوک از محل ثبت کشتیها طی پنج سال گذشته بیش از چهار برابر شده و در آخرین سال مالی به حدود ۱۷۵ هزار دلار رسیده است. کارشناسان معتقدند هزینه ثبت یک نفتکش ۳۰ هزار تنی میتواند تا ۱۰ هزار دلار باشد؛ مبلغی که برای صاحبان نفتکشها بسیار ناچیز اما برای اقتصاد کوچک جزایر کوک جذاب است.
استفاده از رجیستریهای کوچک و دورافتاده تنها محدود به ایران و روسیه نیست، اما حضور این دو کشور در این شبکه بیش از سایرین ثبت شده است. پژوهشگران مالی و امنیتی میگویند ایران، روسیه و کره شمالی سالهاست از خلأهای نظارتی رجیستریهای کوچک در اقیانوس آرام – مانند پالائو، تووالو یا نیوئه – برای انتقال محمولههای تحریمی استفاده میکنند، بیآنکه با نظارت جدی مواجه شوند.
در یک نمونه جنجالی، ناخدا و دو افسر یک نفتکش ثبتشده در جزایر کوک به نام «ایگلاس» متهم شدند که در سال ۲۰۲۴ بهطور عمدی کابلهای زیردریایی را در دریای بالتیک قطع کردهاند، اما دادگاه فنلاند اعلام کرد صلاحیت رسیدگی ندارد، زیرا تنها کشور صاحب پرچم – یعنی جزایر کوک – میتواند چنین تخلفی را پیگیری کند. این خلأ حقوقی، به گفته تحلیلگران، یکی از مهمترین ابزارهای ناوگان شبح برای فعالیت بدون پاسخگویی است.
در کنار این موارد، یک شرکت کشتیرانی مستقر در امارات عربی متحده نیز در ماه آوریل متهم شد که میلیونها دلار سوخت را برای ارتش جمهوری اسلامی در خلیج فارس قاچاق کرده است. این شرکت مالک نفتکشهایی با پرچم باربادوس، گامبیا، پاناما و جزایر کوک بود و بنا بر گزارشها، این کشتیها در عملیات پوششی برای انتقال نفت تحریمی نقش داشتهاند.
در اروپا نیز پارلمان اتحادیه اروپا هشدار داده که پرچم جزایر کوک در میان اصلیترین پرچمهایی است که نفتکشهای حامل نفت خام روسیه از آن استفاده میکنند؛ نفتکشهایی که پس از تشدید تحریمها علیه روسیه، به شبکه جهانی «ناوگان شبح» پیوستهاند تا با ردیابی کمتر بتوانند نفت خام را به بازارهای غیررسمی منتقل کنند.
با وجود همه این اتهامات، اداره دریانوردی جزایر کوک هرگونه قصور یا سهلانگاری را رد میکند و مدعی است هیچ کشتی تحریمشدهای را به ثبت نرسانده و از سیستمهای نظارتی پیشرفته برای شناسایی فعالیتهای غیرقانونی استفاده میکند. با این حال، تحلیلگران معتقدند فاصله جغرافیایی، ضعف نظارت بینالمللی و جذابیت مالی بالای ثبت دریایی، این کشور کوچک را به نقطهای مناسب برای پنهانکاری نفتکشهای مرتبط با ایران و روسیه تبدیل کرده است؛ نفتکشهایی که همچنان یکی از مسیرهای اصلی دور زدن تحریمها و تأمین مالی برنامه هستهای جمهوری اسلامی و درآمدهای انرژی روسیه به شمار میروند.
