گزارشهای رسیده از تهران حاکی از آن است که دو معترض که با پوشش نظامی و در دست داشتن پرچم شیر و خورشید وارد یکی از ایستگاههای متروی پایتخت شده بودند، روز چهارشنبه ۲۱ آبان توسط نیروهای امنیتی بازداشت شدند. این اقدام اعتراضی که تنها چند دقیقه طول کشید، بهسرعت در شبکههای اجتماعی بازتاب گستردهای یافت و توجه افکار عمومی را، بهویژه به دلیل استفاده از نمادهای ملی و لباس ارتشی، به خود جلب کرد.
در ویدیویی که از این صحنه منتشر شده، یکی از شهروندان با تردید میپرسد آیا این حرکت «یک دوربین مخفی» است، اما یکی از معترضان با صدای بلند پاسخ میدهد: «نه آقا، مبارزه با رژیم تبهکار ولایت فقیه است.» لحظاتی بعد، فردی با ظاهر نزدیک به نیروهای لباسشخصی تلاش میکند پرچم را از دست آنها بگیرد، اما با واکنش معترضان و چند نفر از شهروندان مواجه میشود و موفق نمیشود.
حضور نیروهای امنیتی چندان طول نمیکشد. در بخشهایی از ویدیو دیده میشود که یک مأمور زن میان جمعیتی که میکوشند مانع بازداشت شوند و مأمورانی که برای دستگیری وارد عمل شدهاند، فاصله ایجاد میکند. در نهایت، این دو معترض با وجود اعتراض شاهدان بازداشت میشوند. همین اقدام کوتاه اما پرمعنا کافی بود که به یکی از بحثهای اصلی کاربران ایرانی در شبکههای اجتماعی تبدیل شود و موجی از واکنشها را برانگیزد.
در حالی که بسیاری از کاربران این حرکت را نشانهای از افزایش جسارت معترضان در فضاهای عمومی بسته و بهشدت کنترلشده، همچون مترو، میدانند، رسانههای حکومتی روایت متفاوتی ارائه کردهاند. خبرگزاری جماران ضمن تأیید بازداشت این دو نفر ادعا کرده است که لباس آنها «مبدل» بوده و ارتباطی با ارتش نداشته است. برخی منابع امنیتی نیز این اقدام را «تحریکی و تبلیغاتی» توصیف کردهاند. این واکنشها نشان میدهد که جمهوری اسلامی نسبت به استفاده از نمادهای ملی و تاریخی—بهویژه نمادهایی که در سالهای اخیر به نشانه اعتراض بدل شدهاند—حساسیتی دوچندان دارد و کوچکترین نمود آن را تهدیدی برای روایت رسمی خود میبیند.
همزمان، ویدیوی دیگری نیز در فضای مجازی منتشر شده است. فردی که خود را ابراهیم آقایی، سرهنگ ارتش، معرفی میکند و او نیز لباس ارتشی بر تن دارد، در پیامی ویدیویی از مردم دعوت کرده است روز یکشنبه ۲۵ آبان با پرچم شیر و خورشید به خیابانها بیایند. او که در سالهای گذشته نیز چندین ویدیو با محتوای مشابه منتشر کرده، اینبار نیز بهشدت از جمهوری اسلامی انتقاد کرده و از ساختار شاهنشاهی دفاع میکند. وی در پیام جدید خود میگوید: «از آحاد ملت بزرگ ایران دعوت مینمایم که آغازگر راهپیمایی میلیونی برای گذار از نام مجرم و نامقدس ولایتفقیه باشیم.»
این همزمانی باعث شده بسیاری از کاربران، حرکت اعتراضی در مترو را واکنشی مستقیم به همین فراخوان بدانند. نام ابراهیم آقایی پیشتر نیز مطرح شده بود؛ گزارشها حاکی از آن است که او در دوره خدمت خود به دلیل انتقاد از وضعیت سیاسی کشور تحت فشار قرار گرفته و پس از انتقال به بخش اعصاب و روان بیمارستان ارتش، با عنوان «بازنشستگی پزشکی» از خدمت کنار گذاشته شده است. تحلیلگران سالهاست هشدار میدهند که حکومتهای اقتدارگرا برای بیاعتبار کردن مخالفان، اغلب از برچسبهای مرتبط با سلامت روان استفاده میکنند؛ ابزاری که بهواسطه آن میتوان وزن سیاسی اعتراض را کاهش داد و امکان سرکوب را آسانتر کرد.
در مقابل، رسانههای وابسته به حکومت تلاش کردهاند روایت دیگری ارائه دهند. یکی از رسانههای رسمی گزارش داده است که این دو فرد با «رفتار غیرعادی» موجب ازدحام مردم شدهاند و نیروی انتظامی برای جلوگیری از آنچه «سوءاستفاده از نمادهای نظامی» خوانده شده، وارد عمل شده است. حتی ادعا شده که انتشار اولیه ویدیو از طریق کانالی یوتیوبی با نام «موساد» انجام شده، اما هیچ سند مستقلی برای تأیید این ادعا وجود ندارد و هویت گردانندگان این کانال نیز مشخص نیست.
با وجود این فضاسازیها، آنچه مسلم است اینکه اقدام اعتراضی در مترو نخستین موردی نیست که نمادهای شاهنشاهی و یونیفرم نظامی در کنار یکدیگر در فضای عمومی ایران ظاهر میشوند، اما همزمانی این اتفاق با فراخوان تازه سرهنگ آقایی باعث شده حساسیت نیروهای امنیتی و رسانههای حکومتی بیش از گذشته افزایش یابد.
از سوی دیگر، نماد شیر و خورشید که جمهوری اسلامی سالها تلاش کرده از حافظه عمومی حذف کند، اکنون نهفقط توسط اپوزیسیون خارج کشور، بلکه توسط معترضان داخل کشور نیز در اقدامهای نمادین مورد استفاده قرار میگیرد. حضور آشکار این نماد در فضایی مانند مترو—که از کنترلشدهترین محیطهای شهری است—پیامی روشن دارد: بخشی از جامعه دیگر حاضر نیستند نمادهای اعتراض خود را پنهان کنند.
در نهایت، بازداشت سریع این دو معترض و تلاش رسانههای حکومتی برای کنترل روایت ماجرا نشان میدهد که کنشهای نمادین، حتی اگر تنها چند دقیقه طول بکشند، برای جمهوری اسلامی تهدیدآمیزتر از اعتراضات خیابانی گسترده است. چرا که این نوع حرکتها نشانهای از جسارت فردی، نافرمانی مدنی و شکستهشدن ترس اجتماعی هستند؛ پدیدهای که برای حاکمیتی که مشروعیت آن بهشدت زیر سؤال رفته، بیش از هر چیز نگرانکننده است.
